Online afterlife op het sociale web

Doodgaan in de online wereld: het is momenteel een hot topic. De berichten over suicidemachine.org en haar problemen met MySpace en Facebook leverden de afgelopen weken steeds meer media-aandacht op en wakkerde (eindelijk) een discussie aan die lang niet onder ogen is gezien: je online profiel moet kunnen worden opgeheven. Maar wat voor consequenties heeft dit voor het sociale online landschap?

Met het verwijderen van je profiel via suicidemachine.org is niet duidelijk of al jouw ooit geplaatste berichtjes op andermans profiel ook verdwijnen bij een virtuele zelfmoord. Daarmee wordt er in de discussie geen aandacht besteed aan de historische waarde van online communicatie, terwijl juist het sociale deel van het internet steeds sterker vorm geeft aan hoe het internet er überhaupt uit ziet.

De vraag is dus: moeten alle ooit geplaatste berichtjes van een online profiel met het profiel mee verdwijnen, waarmee het online landschap wordt veranderd, conversaties niet meer terug te lezen zijn, en een ‘nabestaande’ geen virtuele herinneringen meer overhoudt op het eigen profiel? Betekent het deleten van een profiel automatisch dat de persoon in kwestie online niks mag achterlaten en niet herinnerd mag worden? Hoe willen we eigenlijk om gaan met historische data in een steeds socialer wordend web?

Online nalatenschap

Op onze herinnering-en nalatenschapsbehoefte speelt Hiernamail (overigens niet de eerste in zijn soort) goed in. Waar webcemeteries en online memorials vooral dienen als rouwplaats ingericht door en voor nabestaanden, geeft Hiernamail de mogelijkheid aan de overledene om iets na te laten, zoals foto’s, of laatste berichten die worden verstuurd zodra jouw naam in het overlijdensregister opduikt.

Maar eigenlijk doen je online profielen dit werk al: het worden plekken van herinnering, waar berichten aan de overledene worden achtergelaten, persoonlijke herinneringen van de overledene kunnen worden bekeken, en met enig speurwerk zelfs hele conversaties achterhaald kunnen worden.

Unheimliche aanwezigheid

Op internetfora is dit nog sterker: je hoeft maar een conversatie op te roepen waar de overledene aan mee heeft gedaan en het is net alsof de overledene nog steeds leeft. Enerzijds omdat we hebben geleerd een online foto plus geschreven tekst te lezen als een ‘gesprek’ en deze steeds sterker associëren met de fysieke persoon, en anderzijds omdat deze conversaties op 1 plek plaatsvinden, waar recente conversaties er exact hetzelfde uitzien als conversaties van 3 jaar geleden op die plek. Met uitzondering van die hele kleine lettertjes die de datum van de post aangeven. Maar zeg nu zelf, wie let daar nu écht op?

Het is best een eng idee dat sommige deelnemers aan conversaties inmiddels misschien niet meer leven, en dat is ook zeker niet iets waarmee je als nietsvermoedende internetter geconfronteerd wilt worden door onderscheid te zien in ‘levende’ en ‘niet meer levende’ gebruikers. Maar het is ook erg unheimlich om per ongeluk tegen een oude conversatie van een overleden vriendin aan te lopen, alsof ze nog springlevend is.

Maar iemand laat nu eenmaal niet standaard al zijn of haar online wachtwoorden achter om gedeactiveerd te kunnen worden, en niet iedereen wil na zijn of haar dood uit het online landschap verdwijnen omdat je juist op het internet je sporen nalaat en daarmee in zekere zin in de publieke sfeer ‘door kunt leven’ na de dood. Het eeuwige leven is daarvoor voor de gewone burger dichterbij dan ooit.

Markeren van online historie

Hoe kan je nu zorgen dat het online landschap niet wordt veranderd als er iemand echt overlijdt of als iemand virtuele zelfmoord pleegt, zonder dat de gebruiker wordt geconfronteerd met de fysieke staat van de medegebruiker? Alles online ziet er even actueel uit, en daarom is belangrijk dat er online een historisch gevoel wordt ontwikkeld, voor oude posts, oude conversaties, en oude nieuwsberichten. De datum in kleine lettertjes is niet voldoende; deze zie je alleen als je er bewust op let, terwijl (offline) papier vergeelt en fysieke foto’s vervagen.

Maar juist in dat vergeelde papier zou wel eens de oplossing kunnen schuilen; wat als nou alle online informatie die langer dan een x aantal weken of maanden oud is, een soort doorzichtige grijze laag, een soort sluier, eroverheen krijgt? Dan weet de gebruiker in 1 oogopslag dat hij of zij naar een oude website, een (deels) oude conversatie, of oud nieuws kijkt, en dan kunnen de doden of de virtuele zelfmoordenaars ongestoord online blijven bestaan; het is dan duidelijk wat het ‘nu’ is en wat niet. Nalatenschap blijft bestaan, maar is duidelijk gemarkeerd als historie; je online sporen zien eruit als sporen.

Ilona van de Bildt studeerde in 2008 af met een onderzoeksscriptie over dit onderwerp.