Hoe een avatar het online gedrag verandert

Afgelopen halfjaar heb ik blijkbaar in een grot gewoond. Het is me helemaal ontgaan dat James Cameron, regisseur van o.a. Titanic, bezig was met een mega filmproductie genaamd Avatar. Hoe het komt? Ik heb bij het woord ‘avatar’ nog steeds beelden in mijn hoofd van hoekige, stramme, lelijke personages uit de begintijd van Second Life. Vrij vaak hadden die digitale wezens seksuele bijbedoelingen en daar zat ik nou niet echt op te wachten.

In de beloofde digitale wereld heb ik een levenloze avatar achtergelaten, zonder ook maar een keer om te kijken. Sinds die tijd heb ik het woord ‘avatar’ geblokt.

Toen mijn collega Ruud Kessels mij vroeg iets te schrijven over de overeenkomsten en de verschillen tussen de online persoonlijkheden en de werkelijke mensen achter deze personages, moest ik eerst over mijn vooroordelen over avatars heen stappen. Even googelen en wat bleek: avatars blijken niet alleen in Second Life voor te komen. Sterker nog: bij alle digitale ruimtes waar je jezelf in kunt plaatsen, blijk je je te kunnen verplaatsen in een avatar, een digitale versie van jezelf. Zelfs als je een spelletje op je Wii speelt. Ik ben uit de grot, ik heb weer oog en oor voor avatars.

Wat is een avatar en wat kun je ermee?

De definitie van ‘avatar’ is volgens de Hindoes ‘een het op aarde verschijnen, een vleeswording van een godheid’. In ons online tijdperk is de betekenis van het woord aangepast en staat het voor allerlei verschijningsvormen waarmee je jezelf online kunt presenteren. Dit varieert van een simpele foto of een plaatje in een chatbox of bij je LinkedInprofiel, tot 3D-figuren in videogames of op Second Life die je naar je eigen smaak kan vormgeven. Natuurlijk wel met de beperkingen van het systeem van de game of de site. Deze beperkingen zorgden er in het begin voor dat de avatar geen evenbeeld is van diegene die hij of zij representeert. Tegenwoordig is het steeds meer mogelijk om een avatar naar je evenbeeld in ‘real life’ te creëren. De grote vraag is: willen mensen dat wel? Willen mensen juist online niet helemaal iemand anders zijn dan de in werkelijkheid? En als je met avatars te maken hebt, hoe weet je dan dat deze figuren betrouwbaar zijn en werkelijk zijn wie ze zeggen te zijn?

Het Proteus-effect

Met die vragen heeft blogger dr. John M Grohol Psyd zich ook beziggehouden in zijn post “The Proteus effect: How our avatar changes online behavior” oftewel ‘Het Proteus (=niet realistische)-effect: hoe een avatar het online gedrag verandert’. Volgens dr. Grohol kunnen deze vragen beantwoord worden door te kijken ‘hoe mensen zichzelf in beeld representeren in een online omgeving, gebaseerd op hun avatar keuze.’ Hij is in wetenschappelijke artikelen gedoken en vond enkele antwoorden.

Aantrekkelijkheid en lengte beïnvloedt gedrag

Uit de studie van Yee & Bailenson (2007) blijk dat de aantrekkelijkheid van een avatar invloed had op hoe intiem een deelnemer wilde zijn met een vreemde. Deelnemers die een aantrekkelijkere avatar hadden, stelden zich eerder open voor contact met vreemden. Vooral als het ging om een avatar van het andere geslacht. In een tweede studie kwam naar voren dat de lengte van de avatar invloed had op het zelfvertrouwen van deelnemers. Langere avatars waren bereid om eerder oneerlijke voorstellen te doen in onderhandelingen, terwijl kortere avatars eerder bereid waren om op die oneerlijke voorstellen in te gaan.

In bovenstaande onderzoeken ging het om gedragsonderzoek in een laboratoriumsituatie. Twee jaar later gingen de onderzoekers (Yee et al, 2009) aan de slag met dezelfde onderzoeksvragen, maar nu in een bestaande online community. Ze kwamen erachter dat ook in deze omgeving de lengte en aantrekkelijkheid van de avatar online gedrag van de deelnemers voorspelde.

Konden in voorgaande onderzoeken de deelnemers zelf hun avatar uitzoeken, in een vierde onderzoek (Yee et al, 2009) kregen de deelnemers een avatar aangewezen. Wat bleek? Deelnemers die een langere avatar kregen toegewezen, waren agressiever in onderhandelingssituaties in vergelijking met de kortere avatars.

Uiterlijk en gedrag moeten overeenkomen

Dr. Grohol concludeert: “De manier waarop we onszelf als avatars presenteren in online communities heeft effect op het gedrag dat we daar vertonen.” Hij vervolgt zijn artikel en deponeert de stelling: De mate waarin je aanwezig bent in een sociale omgeving in interactie met anderen wordt verhoogd door of je uiterlijk overeenkomt met het verwachte gedrag. Als de uiterlijke verschijning niet overeenkomt met het gedrag, kan dit een negatieve invloed hebben op onze sociale aanwezigheid.

Op dit punt raak ik blogger dr. Grohol kwijt, want vervolgens schrijft hij dat uit onderzoeksgegevens inderdaad blijkt dat hoge aantrekkelijkheid en een lange avatar de beste resultaten opleveren voor sociale aanwezigheid. Dat een onaantrekkelijke en korte avatar gemiddeld scoort op sociale aanwezigheid en dat een aantrekkelijke en korte avatar laag scoort op sociale aanwezigheid. Volgens mij zijn aantrekkelijkheid en lengte allebei uiterlijke kenmerken en geen gedragskenmerken. Wel is aantrekkelijkheid een subjectief begrip en de interpretatie daarvan kan per persoon verschillen. Je zou uit het onderzoek kunnen concluderen dat de uiterlijke kenmerken van een avatar consistent moeten zijn. Bij een ‘lelijk’ hoofd hoort een ‘lelijke’ lengte. Vervolgens hoort bij die ‘lelijke’ persoon ook ‘lelijk’ gedrag.

Blogger dr. Grohol concludeert aan het eind van zijn artikel dat de keuze van je avatar wel degelijk invloed heeft op de manier waarop je je op het internet presenteert. Ik zou eraan willen toevoegen dat consistentie hierbij heel belangrijk is. Presenteer je jezelf uiterlijk als een aantrekkelijk persoon, dan moet dat ook uit je gedrag blijken. Nog belangrijker, je moet dit ook volhouden. Je kunt je dus wel voordoen als iemand anders, maar doe dit dan wel consistent. Komt uiterlijk niet overeen met gedrag, dan kom je onbetrouwbaar of onecht over. Je wordt niet serieus genomen of erger, je wordt genegeerd.

In de huid van een Na’vi

Terug naar waar ik begon: de film Avatar. In deze film kruipt hoofdpersoon Jake Sully in de huid van een avatar die uiterlijk sterk op een Na’vi lijkt. Na’vi zijn de oorspronkelijke blauwe bewoners van de planeet Pandora. Of de hoofdpersoon het ook lukt om zijn gedrag op die van de Na’vi te laten lijken, dat weet ik niet. Ik heb de film, die op dit moment in de bioscoop draait, nog niet gezien. De film wordt bejubeld om de digitale technieken die erin gebruikt worden. Dat is voor mij een reden om de film te willen zien. Maar de drie uur die de film duurt, daar zie ik wel tegenop. Vooral ook omdat ik bij de vorige film van regisseur James Cameron ‘Titanic’ ergens halverwege in slaap viel.