Het speelkwartier is voorbij, Web 2.0 moet nu echt aan het werk

Het speelkwartier is voorbij. Web 2.0 is leuk, zeker weten, en buiten de bedrijfsgrenzen zal het een doorslaand succes blijven. Het heeft de maatschappij voorgoed veranderd en is de voedingsbodem geworden voor een nieuwe generatie bedrijven die naadloos op die nieuwe maatschappij en de nieuwe klant aansluit. Voor bestaande bedrijven is de toepassing echter nog beperkt.

Het idee dat er bottom-up mooie dingen gaan ontstaan als je medewerkers maar van de juiste faciliteiten voorziet, of dat een bedrijf voor zijn primaire processen iets zal hebben aan blogs, forums en wiki’s zoals die daarbuiten worden ingezet, is misleidend. Enterprise 2.0 is veel te kort door de bocht. Wat buiten een bedrijf werkt, werkt niet automatisch ook binnen het bedrijf. Binnen moeten nog steeds dezelfde taken worden afgehandeld, geen nieuwe bezigheden worden verzonnen. Open social is een heel ander beestje dan Enterprise social. In drie artikelen zullen we kijken naar social vanuit het gezichtspunt van een doelgerichte organisatie.

Machine bureaucracy

Filedruk, ‘het nieuwe werken’, werknemers die uit het keurslijf willen, globalisatie en de onmogelijkheid middels ‘klassieke procesoptimalisatie’ nog verder te verbeteren zijn verschijnselen die bedrijven tot verandering zullen dwingen. De huidige organisatie zal hier op vastlopen. Onze bedrijven zijn gebouwd als machines, gekenmerkt door directe communicatie, workflows en synchroniciteit. Niet voor niets noemt Mintzberg het een ‘machine bureaucracy’. Het is als de motor van een auto, alle onderdelen zijn aan elkaar gekoppeld in tempo en timing. Voorspelbaar, inzichtelijk en planbaar, maar omgeschikt om de zojuist gegeven verschijnselen te faciliteren. Wat we nodig hebben is minder starheid, meer flexibiliteit, maar zonder dat we onze doelen uit het oog verliezen. Dezelfde dingen op een andere manier. Wat we nodig hebben is minder mechanisme, meer organisme. Social kan dat, maar niet zonder dat we er opnieuw naar kijken.

Flexibel samenwerken

Als we kijken naar de grote gemene deler onder bruikbare uitingen die we met Web 2.0 associëren dan zien we vooral self-organizing mass-collaboration. Mensen die elkaar niet kennen, elkaar nooit spreken en in tijdzones over de hele wereld wonen, kunnen toch effectief samenwerken aan een gezamenlijk resultaat. En dat zou elk bedrijf moeten aanspreken. Waar we naar op zoek moeten gaan in Web 2.0 is de manier van samenwerken die er aan ten grondslag ligt: meer ontkoppeld, zelf-organiserend, flexibel, los van de vaste kaders. En wie kan ons dat beter wijzen dan moeder Natuur.

Mieren: het onbetwiste superras

Individueel zijn mieren bijzonder, maar echt slim zijn ze natuurlijk niet. Wat dat betreft lopen er vele meer getalenteerde en beter nadenkende soorten rond op aarde. Maar waar mieren in uitmunten, datgene wat mieren maakt tot het onbetwiste superras, is hun vermogen tot massale samenwerking! “Individually stupid, collectively smart, opposite to man”. Met velen tegelijk gaan mieren op zoek naar nieuw voedsel. In grote aantallen steken ze hun antennes buiten het nest en rennen chaotisch alle kanten op, zonder enige planning, zonder enige coördinatie. Totdat er één succes heeft, dan gebeurt er iets bijzonders. Hij pakt wat voedsel en brengt dat terug naar het nest en terwijl hij dat doet laat hij een geurspoor achter. De volgende mier die zijn antennes buiten het nest steekt, zal het geurspoor oppikken en niet kunnen weerstaan. Hij gaat het volgen en komt vanzelf uit bij het voedsel. Ook hij laat tijdens zijn terugtocht weer een geur achter en versterkt daarmee het bestaande spoor, nog meer mieren aansporend daar ook hun voedsel te halen.

Op een bepaald moment in het leven van de kolonie, bestaat er een web van dergelijke sporen. De sporen die leiden naar de dichtstbijzijnde voedsel­vind­plaatsen zijn het sterkst, omdat daar de meeste mieren overheen gaan. De sporen die leiden naar voedsel­vindplaatsen waar het voedsel uitgeput raakt verzwakken vanzelf, omdat steeds meer mieren besluiten hun zoektocht in een andere richting voort te zetten waardoor de bestaande sporen verzwakken. Wat begon als een schijnbaar chaotisch tafereel, eindigt in een zelfoptimaliserend proces om een vrijwel perfect routenet mee op te bouwen én op peil te houden. Wat leek op een ongecoördineerde actie van mieren in opperste verwarring, bleek een uitermate verfijnde manier van samenwerking.

https://www.youtube.com/watch?v=B6Ap60RnjoM

Bruikbare groepsprestatie

In dit mechanisme zijn een paar bijzondere zaken op te merken. Om te beginnen waren mieren in staat complexe taken te vervullen zonder met elkaar te communiceren. Er was geen directe communicatie. Er was ook geen centrale coördinatie en geen noodzaak tot synchroniciteit of afstemming. Er was een mechanisme actief dat de inzet van grote hoeveelheden van deze niet communicerende individuen wist te bundelen tot een bruikbare groepsprestatie. Dit mechanisme noemen we stigmergie en is basis onder een hele nieuwe manier van samenwerken. Tenminste, voor ons als kenniswerkers en Web 2.0-gangers. Moeder Natuur deed het al wat langer dus.

“Stigmergie is een mechanisme van spontane, indirecte coördinatie tussen individuen of acties waar een spoor dat wordt achtergelaten in de omgeving de uitvoering van een opvolgende actie stimuleert, hetzij door dezelfde individu, hetzij door een ander. Stigmergie is een vorm van zelforganisatie. Het resulteert in complexe en schijnbaar intelligente structuren zonder dat er planning, controle of directe communicatie voor nodig is. Het faciliteert efficiënte samenwerking tussen individuen met een beperkte wil of mogelijkheid tot leveren van bijdragen. Ze hebben daar geen geheugen, geen intelligentie en geen bewustzijn van elkaars aanwezigheid voor nodig.”

 

Zegt Wikipedia op het moment van schrijven. Het enige dat nodig is om een onbekende hoeveelheid onbekende mensen vanaf onbekende locaties te laten samenwerken aan complexe taken zonder dat ze onderling communiceren, is: de juiste signalen, voorspelbare reacties op die signalen en een omgeving waarin die signalen worden achtergelaten. En hoe briljant is dat? Zou u verbaasd zijn te leren dat u waarschijnlijk dagelijks deelneemt aan één van de grootste stigmergische systemen die wij mensen ooit gebouwd hebben?

Net als die mieren

Elke dag dat u in de auto stapt, kunt u samen met een doorlopend variërend aantal medemensen elke willekeurige bestemming bereiken, zonder dat u daarbij dat doorlopend variërend aantal anderen verhindert hetzelfde te doen. Er is geen centrale aansturing en er is geen directe communicatie tussen de deelnemers, afgezien van wat ‘vriendelijk’ gebaren. Er is zelfs geen vaste synchroniciteit in het geheel, alles is zelf-organiserend. In plaats daarvan loopt alle ‘sturing’ en ‘coördinatie’ via het platform, de omgeving. Onze verkeersomgeving is volgehangen met signalen zoals borden, strepen en verkeerslichten. Op onze rijlessen hebben we geleerd welke reacties gewenst zijn bij het tegenkomen van elk van die signalen en wat zo is ontstaan verschilt in concept vrijwel helemaal niets van wat mieren doen op zoek naar voedsel.

Het nieuwe samenwerken

Wat dankzij stigmergische principes kon ontstaan is een bijzonder robuust zelfsturend, zelfreparerend, zelf-organiserend systeem van mass-collaboration dat binnen zeer ruime grenzen operationeel kan blijven. Adaptief, flexibel. Geen noodzaak voor de deelnemers om gelijktijdig, aan elkaar verbonden met een vaste workflow, aanwezig te zijn. Geen noodzaak voor de deelnemers elkaar te kennen of te weten hoeveel andere deelnemers er meedoen. Geen noodzaak tot aansturing van die deelnemers door managers. Met zo’n soort samenwerking kunnen uw werknemers eindelijk over de hele wereld samenwerken. Eindelijk kan ‘het nieuwe werken’ echt gaan werken, dankzij dit nieuwe samenwerken. Plaatsonafhankelijk, maar nu ook tijdonafhankelijk. Eindelijk kunnen klanten of andere bedrijven aansluiten op uw processen. Eindelijk een nieuwe manier om al die underperforming and misplaced processes te repareren zonder nog meer sturing of bureaucratie aan te brengen.

Stigmergische omgevingen

En kijkt u nu nog eens naar uw favoriete Web 2.0 sites. Dat zijn niets anders dan stigmergische omgevingen waarin we allemaal onze sporen achterlaten, sporen die nieuwe samenwerkingen kunnen starten doordat anderen ze tegenkomen en erop reageren. Van de activitystreams van Facebook, de voor iedereen te verbeteren kennis op Wikipedia, tot discussies, blogposts, bookmarks, content, en alle andere informatie die stigmergisch samenwerken mogelijk maakt. Het vernieuwde bedrijf, ‘De Intelligente Organisatie’, zal zijn gebaseerd op stigmergische principes als aanvulling op de bestaande bureaucratische kant. De bureaucratische of functionele kant zal moeten worden aangevuld met een holocratische ofwel sociale kant. Social is een aanvulling. Dezelfde resultaten, maar op een andere manier bereikt. Flexibeler, prettiger, efficiënter.

‘Stigmergie’, schrijf het alvast op, ik heb zo’n idee dat we er meer van gaan horen.

Gebaseerd op de tekst van het boek ‘TeamPark, van crowd naar community‘.

---