Robots hebben geen emoties

Het is alweer een aantal jaren geleden dat ik voor een van de Nederlandse banken een rapport schreef genaamd “Banking on Emotions: The role of Affective Computing in Banking‘.  Op woensdag 24 juni 2009 moest ik daar opeens aan denken toen het NOS een item had over robots die emoties tonen. Wat een onzin! Robots hebben geen emoties en kunnen dat dus ook niet tonen!

Emoties zijn iets typisch menselijk en onderdeel van ons wezen. Een robot is geen mens en mist ten enenmale de mogelijkheid om emoties te hebben c.q. emoties te tonen, wat je niet hebt kun je ook niet laten zien.

Wat de robot wel laat zien zijn maniertjes of gebaren die wij zouden kunnen zien als emoties. Bijvoorbeeld in het laatste stuk van de video waarbij de robot zijn hoofd laat hangen. Wij associëren dat met verdriet of verdrietig zijn, maar het is gespeeld en zo geloofwaardig als een slechte acteur. Het grappige is wel dat mensen in het algemeen een robot of avatar die ‘emoties toont’ meer waarderen dan een een die dat niet doet (ik herinner me een onderzoek dat dit onderschrijft maar kan het niet vinden).

https://www.youtube.com/watch?v=nMZ2j0RlDfg

NOS Journaal over emoties (juni 2009)

Ik laat de discussie of dieren emoties hebben hier buiten beschouwing (voor mensen die meer willen weten kijk hier). Ik ben geen specialist op het gebied van emoties (of filosofie)  en zal in dit artikel emotie en emotieherkenning ook behandelen vanuit het perspectief van Affective computing (waarover later meer).

Waarom zijn emoties interessant?

Waarom zijn we zo geïnteresseerd  in emotie? Emotie is een van de meest krachtige drijfveren van de mens. Waarom zijn mensen zo verknocht aan hun voetbalclub? Emotie. Waarom verkopen romantische films, boeken en zo goed? Emotie! Waarom gun je een bepaald iemand een deal wel en een ander iemand niet (terwijl de aanbieding  zelf misschien zelfs minder goed is): emotie. Tijdens de hoogtepunten van de crisis werd de beurs beheerst door emotie, niet door ratio. Het minste of geringste gerucht over de financiële problemen van een bank resulteerde in een zogenaamde self fulfilling prophecy doordat beleggers spontaan aandelen van de hand deden waardoor de bank inderdaad in de problemen kwam.

Emoties zijn, zoals gezegd, een krachtige drijfveer. Als we zouden kunnen herkennen welke emotie iemand heeft, kan dit ons voordeel bieden. Dit is niet alleen een opportunistisch voordeel maar kan ook helpen bij mensen die lijden aan bepaalde ziektes waarbij ze slecht emoties kunnen uitdrukken. Zelfs software, bijvoorbeeld e-learning, heeft baat bij het herkennen dat we iets niets snappen en daardoor gefrustreerd raken. In zo’n geval kan de module de informatie aanpassen zodat we het wel begrijpen.

Welke emoties zijn er?

Als je gaat zoeken op emoties op het internet  komt je diverse lijst / classificaties van emoties tegen, die in de meeste gevallen terug te brengen zijn tot een set van basis emoties. Aristotoles beschreef in Retorica (een studie over de kunst van het overtuigen uit de 4e eeuw voor Christus) een aantal basisemoties:

• Woede ↔ kalmte
• Liefde ↔ haat
• Vrees ↔ vertrouwen
• Schaamte ↔ schaamteloosheid
• Vriendelijkheid ↔ onvriendelijkheid
• Medelijden
• Verontwaardiging
• Afgunst

Aristoteles besprak emoties als een van de drie elementen die een spreker moet beheersen om te overtuigen: Logos, Ethos en Pathos. Alleen hierdoor kan je de toehoorder overtuigen.

Herkennen van emoties

Het herkennen van emoties is niet eenvoudig voor mensen, laat staan voor computers. Emoties spelen zich grotendeels ‘intern’ af en niet iedereen toont emoties even sterk. Natuurlijk zijn er emoties die goed herkenbaar zijn zoals woede, maar zelfs daarin bestaan verschillen tussen mensen. Sommigen ontploffen van woede, anderen zijn ingetogen maar misschien even boos, zo niet bozer.

Emoties kunnen zichtbaar worden door veranderingen in het gezicht, de stem en diverse fysiologische signalen zoals hartslag, zweten, rood worden en zo voort. De leugendectector maakt gebruik van de laatste kenmerken.

Het onderzoeksgebied naar het herkennen van emoties door computers heet Affective computing (volgens Webster is Affect: ‘a set of observable manifestations of a subjectively experienced emotion’). Dit kan bijvoorbeeld door het analyseren van gezichtsuitdrukkingen. Bij de TU Delft deed Maja Pantic onderzoek in dit veld (zie haar webpage voor meer informatie).

De reden dat ik het onderzoek voor de bank deed was de interesse in het onderwerp, bijvoorbeeld om bij het call center te kunnen herkennen of een klant boos is.

De redenering was: banken maken steeds meer gebruik van zogenaamde voice navigation (de spraak computer die vraagt waar u voor belt). Als op dat moment kan worden gesignaleerd dat een klant boos is kan dit aan een call center agent worden doorgegeven of eventueel worden doorgeschakeld naar een agent die speciaal is getraind.

Affective computing

De aanleiding en de belangrijkste bron voor het  rapport geschreven was het boek “Affective Computing” van MIT professor Rosalind Picard (foto). Dit boek verscheen al in 1997 verscheen en heeft in 2001 een update gekregen. Het gaat te ver om in detail het hele boek te beschrijven (het is gewoon te bestellen bij o.a. Amazon) maar de essentie van haar onderzoek is dat herkenning van emoties op diverse vlakken een verbetering kan geven.

Ik noemde al  de interface tussen mens en computer, of het nu een pc is of bij het eerder genoemde voorbeeld van een interactive voice response (IVR) systeem (een patent en paper voor emotieherkenning vind je hier). Maar ook in games kan emotieherkenning een belangrijke rol spelen.

Professor Mark Overmars (foto) van de Universiteit van Utrecht doet onderzoek naar affect (emotie) in virtual reality of game environments. Het doel is te komen tot een meer realistische en interessante spelbeleving te komen. De emoties die je doorgaat tijdens het spelen veranderen ook de gameplay (zie artikel The Future of Games uit 2007) Denk aan Doom waarbij jouw emotie invloed heeft op het verloop van het spel. Als er wordt gesignaleerd dat je bang bent, kan het spel er extra op inspelen.

Er zijn dus voldoende mogelijkheden om heel zinnige dingen te doen met emotieherkenning.

Verdere ontwikkeling van Emotieonderzoek

Het item op het NOS Journaal ging over de waarde van het tonen van emoties in de zorg relatie tussen robot en mens. Volgens professor Takanishi is het tonen van emoties belangrijk bij natuurlijke communicatie. De robot Kobian toont emoties op een manier die we niet meer gezien hebben sinds de eerste uitzendingen van Goede Tijden, Slechte Tijden, zo overdreven en stereotypisch dat je het nauwelijks serieus kunt nemen.

Maar het onderzoek naar emoties, en dan met name het onderzoek naar de herkenning van emoties door computers, is wel erg zinvol. Naast de toepassingen die we al bespraken is er ook de toepassing bij cameratoezicht. Als je daar emotie, bijvoorbeeld woede of frustratie, uit kunt herkennen, zou dat een bijdrage kunnen leveren aan de veiligheid op straat.

De verre toekomst zit volgens de NOS vol met robots die ‘emoties’ tonen. Misschien dat tegen de tijd dat mijn vrouw en ik  hulpbehoevend zijn, robots daadwerkelijk vol emotie ons huis schoonmaken. Maar dan moeten ze het wat mij betreft wel wat overtuigender doen!