Fast Forward Vint Symposium: De toekomst is zaak van ons allemaal

Afgelopen dinsdag vond in het Spant in Bussum het VINT Symposium 2009 plaats. Het centrale thema van de dag was ‘Fast Forward’ en Michiel Boreel, CTO van Sogeti waarvan VINT een onderdeel is, trapte af met de stelling dat we, in deze tijden van crisis misschien maar zo snel mogelijk weer vooruit moesten gaan en naar voren moesten kijken. Maar niet zonder terug te kijken op wat er nu eigenlijk aan de hand is en hoe het nu zover heeft kunnen komen.

Woorden van gelijke strekking klonken ook uit de mond van Menno van Doorn, lid van de directie van VINT en ook Frankwatching-auteur, die de zaal deelgenoot maakte van zijn droom die als film werd getoond. Een droom waarin hij 5 profeten, zoals hij ze zelf noemde, antwoord liet geven op de vraag ‘Wat moeten we nu doen?’. En dit is wat ze zeiden:

1. Verander je mindset
2. Overbrug de kloof
3. Combineer ‘know how’ met ‘can do’ en ‘know who’
4. Bouw vanuit een ander dna
5. Weg met complexiteit

[vimeo]https://vimeo.com/5215554[/vimeo]

De sprekers van de dag stonden ook elk op hun eigen manier stil bij de gebeurtenissen van de afgelopen periode maar keken vooral vooruit en kwamen met stappen die we kunnen zetten om inderdaad weer op te klimmen uit het huidige dal.

Arnold Heertje, emeritus hoogleraar economie, hield een breed uitwaaierend betoog met hier en daar een stevige uitspraak. Hij vindt dat de maatregelen die Europa en de V.S. hebben genomen gelukkig tot meer optimisme hebben geleid dan een half jaar geleden voor mogelijk werd gehouden. De rol van IT bij het nemen en uitvoeren van die maatregelen was volgens Heertje groot en zo kunnen we allemaal mee regeren en bepalen groepsconversaties mede wat er gebeurt. Vormgeven van de toekomst kan iedereen en dat is een zaak van ons allemaal.

De oorzaken van kredietcrisis legt Heertje bij het feit dat het coördinatieproblemen geeft als je mensen- en ook banken- volledig vrij laat. Bovendien zorgen een verregaande bureaucratisering en automatisering ervoor dat niet alleen financiële maar in het algemeen alle transacties gedehumaniseerd zijn.

Scenario’s voor de opbouw

Heertje zei verder met de eerder gestelde vraag aan de zaal ‘ Zitten we in een depressie of recessie?’ niks te kunnen. Want we zitten volgens hem alweer in de opbouwfase en voor die opbouw ziet hij de volgende twee scenario’s:

1. We gaan terug naar de wereld van voor de crisis cq over de naar orde van de dag en doen alsof er niks gebeurd is
2. De wereld na de crisis is een andere dan die daarvoor

Scenario 2 spreekt Heertje het meest aan en daar staat hij dan uitgebreid bij stil. Dit is gebaseerd op inzicht in de werkelijke crisis van de wereld = overlevingscrisis. Waarbij de vraagstukken waarvoor oplossingen bedacht moeten worden vraagstukken die het voortbestaan van de mensheid bedreigen.

Duurzaamheid is in scenario 2 dan ook het belangrijkste thema omdat die samenhangt met de kwaliteit van ons bestaan. Heertje ziet duurzaamheid niet als modeverschijnsel maar als oplossing voor de behoeftebevrediging= welvaart van de mensen van nu en straks, waar ook ter wereld. En hij houdt de zaal voor dat ‘ook u dat inzicht uit het oog verloren hebt’.

Maar de consument zelf – opnieuw met dank aan IT – vraagt steeds meer om producten en diensten zoals hij ze gehad had willen hebben. Niet alleen in technische zin maar ook in maatschappelijke zin en zo schreeuwt scenario 2 om ruimte voor vrij en fundamenteel onderzoek terwijl in scenario 1 innovatie per definitie gericht is op nog meer materiële consumptie.

Een ander aspect dat in scenario 2 aandacht verdient is het terugvinden van de menselijke maat en daarin is kleinschaligheid belangrijk. De humanisering van betrekkingen en transacties, het delen van informatie en het inzetten van persoonlijke netwerken zijn belangijk en daarin ziet Heertje een grote rol voor vrouwen. Met name omdat zij kennis mobiliseren terwijl mannen kennis monopoliseren.

Winst als uitkomst

Samenvattend stelt Heertje dat er uitdagingen liggen voor ons allemaal. Omdat overheden dit niet alleen kunnen bewerkstelligen en een andere, faciliterende rol zullen krijgen. En omdat het brengen van de boodschap van scenario 2 – afname van materiële consumptie en toeneming van nut voor mensen in de niet-materiële sfeer – abstracter en vager is dan wat we gewend zijn de afgelopen jaren ligt er ook een enorme uitdaging in het overbrengen en laten landen van deze boodschap. Ook daarin zullen we moeten samenwerken als we willen dat scenario 2 werkelijkheid wordt.

Maar als ons dat lukt en als we winst als uitkomst gaan zien in plaats van als inzet of doelstelling, dan maken we een fundamentele draai.

Umair Haque, columnist Harvard Business Review, sprak over het Constructieve Kapitalisme. Een ander kapitalisme dat er anders uitziet dan dat wat we nu kennen want dat dateert nog uit het industriële tijdperk. Haque stelt dat dit oude kapitalisme teveel kapot maakt en te weinig waarde creëert en het past ook niet meer bij de tijd en de maatschappij waarin we nu leven. Net als Heertje zegt Haque dat er op dit moment onvoldoende of helemaal geen sprake is van innovatie, dat wat we nu innovatie noemen is in zijn ogen meestal ‘unnovation’.

Voorbeelden van bedrijfssectoren die erg goed zijn in ‘unnovation’ zijn muziekindustrie, autofabrikanten, farmaceuten. Deze bedrijven genereren ‘thin value’ in plaats van ‘thick value’ en zijn vooral gericht op exploitatie, houden vast aan alles wat ze kennen, zien marketing als oorlogsvoering en zijn bezeten van het hebben en houden van controle. En ze zijn niet toekomstbestendig als je het Haque vraagt.

Hoe moet het dan wel?

Volgens Haque kunnen we een constructief kapitalisme vormgeven door te gaan van:

• Exploitatie naar vernieuwing
• Tirannie naar democratie
• Oorlog naar vrede
• Dominantie naar winst

En door een andere focus te kiezen waarbij:

• Waardecreatie gaat boven winst en inkomsten: Zijn mensen bijvoorbeeld gezonder, gelukkiger en meer tevreden? Dan hebben we waarde gecreëerd.
• Verbindingen en relaties gaan boven transacties: Slimme groei gaat over samenwerken, op welke schaal en op welke manier dan ook.
• Mensen gaan boven producten: Het zijn immers de mensen die het doen en die ertoe doen. En dat vraagt om anders kijken naar de samenhang tussen personeelsbeleid, productiviteit en creativiteit.
• Creativiteit gaat boven productiviteit. Want juist creativiteit zorgt voor waardevolle innovaties die we met alleen productiviteit nooit zouden kunnen bereiken.

Haque’s betoog bleef vrij abstract en ik vond zijn presentatie minder helder dan zijn blogposts en artikelen waarin hij over het zelfde thema schrijft. Zo verscheen eerder dit jaar het Smart Growth Manifesto en dat vat zijn betoog korter en krachtiger samen dan dat ik het kan aan de hand van zijn presentatie.

De derde spreker was Don Tapscott, auteur van onder meer ‘Wikinomics‘ en buitengewoon hoogleraar strategisch management. Volgens Tapsott proberen de meeste bedrijven de crisis te bestrijden met ‘cost control’ en dat gaat niet werken. Nu niet en al helemaal niet in de toekomst. Zomaar in het wilde weg wat afdelingen weghakken in je bedrijf, waarbij dan ook nog vooral de jongere werknemers de deur uit vliegen zorgt er namelijk voor dat je de kans mist om echt iets te veranderen aan je bedrijf en aan je manier van zaken doen.

Ook Tapscott ziet de crisis als een kans omdat deze de overgang naar de ‘networked modeled economy’ inluidt. Maar bedrijven zitten nog in industriële tijdperk en dan is er nog meer nodig voor het maken van een nieuwe start: Integriteit, bereidheid om te delen met en vertrouwen in elkaar.

Als de crisis iets duidelijk heeft gemaakt dan is dat het falen van bestaande instituten. Of het nu gaat om onze financiële systemen, energieplatformen, overheden en regeringen, onderwijssystemen of om media, industrie, wetenschap en intellectueel eigendom, zorg, stedenbouw. Er is echt van alles mis maar dat is zeker geen reden om pessimistisch te worden. Integendeel.

Het biedt ons de kans om de wereld te herbouwen en ‘To rebuild the world’ is dan ook de titel van Tapscott’s nieuwe boek dat hij nog aan het schrijven is en waarin de elementen uit zijn presentatie zeker een plaats zullen krijgen. Maar hoe herbouw je de wereld?

De herbouw van de wereld

Bij de herbouw kunnen de volgende 7 principes ons helpen zo stelt Tapscott:

1. innovatie, niet van producten /diensten maar van modellen en van onze manier van werken
2. samenwerken, kijk naar Wikipedia, Linux, Zoopa, Goldcorp
3. openheid
4. zelf-organisatie, voorbeeld: Flickr vs Kodak Easy Gallery
5. integriteit: dit gaat niet over losse flodders en ad hoc dingetjes doen maar dit moet in de genen gaan zitten
6. ‘interdependence’, alles hang met alles samen en van elkaar af
7. duurzaamheid

Tapscott komt tot slot nog met een managementadvies: Geef je mensen de mogelijkheid om je organisatie te veranderen. Want in tijden van crisis en transitie is er ook vaak sprake van een leiderschapscrisis en zijn er nieuwe leiders nodig. En als je dan op zoek gaat naar een nieuwe leider, weet dan dat die overal kunnen zitten in je organisatie.

De laatste spreker was Rik Op den Brouw, directeur Rabobank Particulieren. Volgens hem is de beste aanpak van de crisis een terugkeer naar de basis. Een basis die, zo stelt Op den Brouw, de Rabobank nooit vergeten heeft. Omdat samenwerken en de coöperatiegedachte er vanaf het begin af aan in zaten. Terwijl in veel andere organisaties nog altijd de ‘command & control’ cultuur gebruikelijk is die o.a.gekenmerkt wordt door heel veel managementlagen. In die bedrijven gaat het dus niet over gedeelde belangen en over vertrouwen maar over het tegendeel daarvan.

Op den Brouw gaat vervolgens even in op de zegeningen van technologie maar erkent ook direct dat technologie ook een tredmolen kan zijn, iets waar we in verzeild kunnen raken en hij vraagt zich af of altijd bereikbaar zijn hetzelfde is als verbonden zijn? Technologie heeft ons immers ook ‘geholpen’ in de hebberigheid die ten grondslag lag aan de crisis.

We moeten dus terug naar de basis, terug naar dat wat normaal is en dat stap voor stap. Want we moeten zeker stappen zetten maar alsmaar achter de nieuwe technologie aanrennen brengt ons er niet.

Wat is normaal?

Op den Brouw zegt dat het hem, als leider, manager en mens gaat om relevantie, om ertoe doen en om ook je verantwoordelijkheid nemen.

Belangrijk daarbij zijn authenticiteit en transparantie -waarom doe je iets zo, hoe zie je iets- en hij gelooft zelf in dienend leiderschap. En vindt vertrouwen belangrijk, wil weg van de hebberigheid, weg van het individualisme en weg van de controlesystemen. Omdat ze helemaal niet leiden tot ander cq gewenst gedrag, terwijl leiden vanuit vertrouwen dat juist wel doet.

Al met al een dag vol sprekers met vertrouwen in de toekomst maar ook met een zaal die dat vertrouwen leek te delen. En een dag die in het teken stond van vooruitkijken zonder te vergeten wat er achter ons ligt en een dag die volgend jaar ongetwijfeld een vervolg krijgt waarbij er vast opnieuw achterom en vooruitgekeken wordt om te zien hoe snel we nu eigenlijk echt vooruit zijn gegaan.

Hier vind je binnenkort alle presentaties van de sprekers.

Dit artikel verschijnt ook op www.fackeldeyfinds.com