Online Geestelijke Gezondheidszorg: een stille revolutie

Behandeling via internet? Kan dat dan? Het gaat toch om persoonlijk contact tussen behandelaar en patiënt? Ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) maken duidelijk dat internet veelbelovende mogelijkheden biedt voor behandeling van psychische problemen. Zonder dat we het in de gaten hebben werk(t)en tienduizenden mensen via internet zelfstandig of met hun ‘online’ hulpverlener, aan het overwinnen van hun angsten, depressies of verslaving. De GGZ loopt voorop met de inzet van internet in haar primaire proces: behandelen. Tijd om deze vaak wat verborgen sector in de schijnwerpers te plaatsen.

Ooit een normaal mens ontmoet?

Dit was in de jaren ‘70 de slogan van stichting Pandora, een belangenorganisatie voor iedereen met psychische problemen. Er was in die tijd nog weinig bekend over de omvang van psychische problemen en met deze tekst richtte Pandora zich op de stigmatisering van psychiatrische patiënten. Inmiddels weten we uit omvangrijke onderzoeken dat 1 op de 5 Nederlanders in zijn of haar leven kampt met een psychische stoornis. Meest voorkomend zijn depressies, angststoornissen en alcoholverslaving. Cijfers van het Trimbos-instituut laten zien dat in Nederland per jaar 1,7 miljoen mensen leiden aan een angststoornis, 850.000 mensen aan depressie en minimaal 800.000 aan een alcoholverslaving.  Tel bij deze aantallen de betrokken familieleden, vrienden en collega’s op en de impact is duidelijk. Psychische problematiek raakt ons allemaal.

Drempelvrije toegang tot geestelijke gezondheidszorg

Tweederde van mensen met psychische klachten maakt geen gebruik van de gezondheidszorg. Veel mensen ervaren nog steeds een drempel om hulp te zoeken bij psychische problemen. Een gemiste kans omdat er steeds meer kennis beschikbaar is over behandeling van psychische problemen. Behalve ellende voor de betrokkenen brengen psychische problemen veel kosten met zich mee. Het gaat om miljoenen aan zorgkosten en miljarden aan kosten voor ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en verlaagde productiviteit.

De overheid ziet dat internettechnologie kan helpen behandeling beter, efficiënter en toegankelijker te maken. Sinds enkele jaren wordt daarom fiks geïnvesteerd in de ontwikkeling, onderzoek en realisatie van online behandeling. Zo stelde minister Klink vorig jaar een flink bedrag beschikbaar voor het project Mentaal Vitaal dat als doel heeft om preventie van depressie te versterken door ICT en internet. De positieve resultaten uit onderzoek maken dat online behandeling steeds vaker vergoed wordt door de zorgverzekeraar.

Nederland koploper

Tien jaar geleden had Nederland een wereldprimeur toen Interapy de eerste online behandeling lanceerde.

Het ging om een module met informatie en psychotherapie voor mensen met stress na een schokkende gebeurtenis. Niet eerder werd de communicatie tussen behandelaar en patiënt geheel vervangen door interactie via internet. Een paradigmashift in de wereld van de psychotherapie, waarbij volgens de Nederlandse Vereniging van Psychotherapie het gesprek tussen patiënt en deskundig hulpverlener centraal staat.

Zicht op GGZ Online

Inmiddels is er een scala een E-health toepassingen beschikbaar. De overzichtstudie ‘High Tech, High Touch, High Trust´ die het Trimbos-instituut eind 2007 publiceerde, laat zien dat er e-health toepassingen zijn voor verschillende typen klachten (depressie, verslaving, eetstoornissen, burnout, angst) verschillende doelgroepen (jongeren, volwassenen, ouderen, familie) en voor verschillende typen van hulp (zelfhulp, cursussen, coaching, behandeling, lotgenotencontact). Stichting Pandora stelde medio 2008 een uitgebreid overzicht samen met opmerkingen vanuit cliëntperspectief.

Kenmerk van online behandeling is dat het gaat om ‘vertalingen’ van kortdurende geprotocolleerde behandelingen. Dat wil zeggen behandelingen waarbij behandelaars het eens zijn over de aanpak en werken volgens een eenduidig beschreven aanpak.

Online behandeling wordt met name aangeboden door reguliere zorgaanbieders zoals Brijder Verslavingzorg, Tactus, Annazorg. Op de markt van coaching, zelfhulp en cursussen zijn organisaties met verschillende achtergronden actief. Een trend is dat landelijke organisaties samenwerkingsverbanden aangaan met zorgaanbieders. Op deze manier faciliteren zij zorgaanbieders bij ontwikkeling en onderzoek van online modules voor zelfhulp, cursussen en coaching. Voorbeelden daarvan zijn Kleurjeleven.nl (vorig jaar door 3.000 mensen gevolgd), MinderDrinken.nl, en GripopjeDip.nl.

Een opmerkelijke ontwikkeling is dat universiteiten aanbieder worden op de markt zorg en welzijn. Bijvoorbeeld met testen en zelfhulp voor mensen met slapeloosheid.

Online behandeling werkt

Vanaf de introductie van online therapie waren de resultaten veelbelovend. Inmiddels zijn er door de inzet van onderzoekers betrouwbare resultaten beschikbaar over de effecten. Een aantal genoemde modules is geëvalueerd en succesvol gebleken. Dat wil zeggen dat klachten na doorlopen van de behandeling verminderd of verdwenen waren, ook na verloop van tijd. Verder blijkt dat met online behandeling mensen worden bereikt voor wie de drempel naar reguliere hulpverlening te hoog is en dat mensen heel tevreden zijn over het contact met hun online behandelaar. Online behandeling is goedkoper dan reguliere behandeling omdat minder ervaren hulpverleners online vergelijkbare resultaten boeken als ervaren hulpverleners.

Zwak punt blijkt de therapietrouw te zijn. Met name in de zelfhulpmodules haken veel mensen voortijdig af. Een minimaal tussentijds contact zou dit kunnen voorkomen. Overigens is bijvoorbeeld uit de verslavingszorg bekend dat ook bij de reguliere face-to-face behandeling veel mensen voortijdig stoppen. Last but not least bieden deze ontwikkelingen ons allemaal een groter keuzeaanbod in behandeling en meer mogelijkheden om zelf te werken aan ons psychisch welbevinden.

Enige tijd geleden wijdde NOVA een item aan de ‘Revolutie in therapeutenland’. Hierin komen ook deelnemers aan het woord.

Online behandeling ‘Next Generation’

Een recente ontwikkeling is het aanbod van online coaching van ‘branchevreemde’aanbieders. Zo biedt de Volkskrant op het populaire online platform HartenZiel het e-coachingstraject Stoppen met Roken aan i.s.m. Stivoro.

Een interessante ontwikkeling omdat hiermee de grenzen van behandeling lijken te vervagen. Want wat is de scheidslijn tussen behandeling (streng gereguleerd via wetgeving) en cursussen/coaching (vrije markt). Een ander opmerkelijk aspect is dat de zorgaanbieders, zorgverzekeraars en ministerie zich buigen over financieringsmodellen voor online behandeling terwijl e-coaching op HartenZiel gratis wordt aangeboden en gefinancierd wordt uit andere bronnen.

Het succes van ‘branchevreemde’aanbieders’ die vertrouwd zijn met het realiseren van ‘bereik’ met hulp van marketing en ‘businessmodellen’ laat zien dat er meer nodig is voor succesvolle online behandeling dat alleen ‘een zorgvuldig ontwikkelde behandelmodule’. Zorgaanbieders zullen dus meer aandacht moeten besteden aan marketing en financieringsmodellen om impact te realiseren en resultaten te boeken.

Brijder verslavingzorg zette afgelopen jaar met succes de eerste schreden op dit pad en lanceerde een aantal online behandelmodules met bijbehorende marketingsites en online campagnes. Voorbeelden zijn Alcoholondercontrole.nl, Drugsondercontrole.nl, GripopGras.nl (jongerenvariant). De online behandeling is opgenomen in het basispakket van de zorgverzekeraar. Resultaat: in 2008 behandelde Brijder Verslavingszorg  20% van haar nieuwe cliënten via internet, totaal 1600 personen.

Een heel andere aspect van “Next generation” is natuurlijk de invloed van ‘patiënt online’ en het fenomeen van communities van ervaringsdeskundigen over geestelijke gezondheid. Daarover is veel minder bekend en hieraan zal ik in een volgend artikel aandacht besteden. Goede voorbeelden zijn welkom!

Uitdaging voor alle zorgaanbieders

De Nederlandse geestelijke gezondheidszorg loopt voorop in de wereld van online behandeling. Het is niet voor niks dat in november dit jaar in Amsterdam een internationale conferentie over E-mental Health georganiseerd in Amsterdam.

De ontwikkelingen in de GGZ gaan sowieso verder. Er is veel in gang gezet en nog veel te doen. Bereik, kwaliteit en financiering zijn daarbij belangrijke thema’s. Voor de GGZ zal de uitdaging zijn om een goed antwoord te geven op de toetreding van nieuwe aanbieders die tussen de mazen van de wet opereren, nieuwe financieringsmodellen meenemen en marktgericht opereren.

De uitdaging voor andere domeinen van de zorg is duidelijk. De ervaringen en resultaten van de online GGZ zijn relevant voor huisartsen, verloskundigen, fysiotherapeuten, ziekenhuizen. Kortom voor iedereen die in de zorg werkzaam is en een begeleidende rol heeft, dus meer doet dan sec het uitvoeren van medisch-technische ingrepen (bijna iedereen volgens mij).

Waarom geen:
– online psycho-sociale begeleiding van kankerpatiënten?
– online cursussen ter voorbereiding op een heupoperatie?
– online voorbeelden van revalidatie-oefeningen?
– online cursussen stoppen met slaapmiddelen voor de huisartspraktijk?

Er is een wereld te winnen. Wie doet er mee?!

Liesbeth Meijnckens is programmamanager E-health bij Redmax