Papier hier

Die polaroidcamera was zo’n gek apparaat nog niet. De kern van het idee was dat er een foto werd genomen, en een minuut later had je een stukje papier daadwerkelijk in je handen. Toen wisten we nog niet dat dit een hardcopy heette. Diezelfde polaroid staat op uitsterven. Op het internet worden noodoproepen geplaatst omdat er nauwelijks meer pakjes papier te koop zijn.

De polaroid is uit de markt gedrukt door de digitale camera. Maar hij voorzag in een blijkbaar fundamentele behoefte van de mens: een papieren foto, tastbaar, in je handen, in je borstzak, bij je houden, misschien wel een bewijsexemplaar. Het staat op papier dus het is waar. Typisch een gedachte van de vorige eeuw. En nu is er de polaroidprinter. Een heel kleine printer, zo groot als een dikke iPhone of een dun pakje sigaretten. Je moet het apparaat laten communiceren met je digitale camera of mobiel telefoontje, en je kunt een opgeslagen foto laten printen. Een heel klein fotoprintertje dus, met als resultaat een klein fotootje. Onhandig, twee apparaatjes, duur. Blijkbaar is de behoefte van de mens om snel iets in handen te hebben niet verdwenen met de opkomst van de digitale camera.

Dat bankafschrift was zo’n gek ding nog niet. Je maakte geld over naar een rekening en je kreeg een bewijsexemplaar in je brievenbus. Dat heette een bankafschrift. Totdat de banken doorkregen dat ze heel veel geld wegdroegen naar de postbodes, en hun klant vriendelijk aanboden om de afschriften eens per maand te sturen, of eens per jaar, of helemaal niet meer. Allemaal goed, totdat je je geld overmaakt naar een IJslandse bank, daar geen enkel bewijs voor hebt en je erachter komt dat je ook de computer van de bank niet meer kunt benaderen omdat de stekker eruit is getrokken. Wat was er gebeurd als de IJslandse bankenbaas alle saldi had gewist, of gehalveerd? Op het hoofdsysteem, maar ook op alle backups? Waar ligt dan de bewijslast? Natuurlijk, het geld is ooit overgeboekt van een waarschijnlijk Nederlandse bank naar de IJslandse, maar dan nog. Rentebijschrijvingen? Bankkosten? Terugboekingen?

Er is helemaal niets mis met internetsparen, begrijp me goed, maar zou een rekeninghouder in het extreme geval van Icesave (buitenlandse bank, criminele voorzitter, het faillissement dat als een dief in de nacht langskwam, falend toezicht) niet eens serieus in bewijsnood kunnen komen?

Dat stemformulier was zo’n gek ding nog niet. Je ging naar het stembureau, identificeerde je met je paspoort en je oproepkaart, kreeg een formulier en een rood potlood en je kruiste wat aan. Een hele stemprocedure bestaat in principe uit de volgende drie fases: de stem wordt geregistreerd zoals hij bedoeld was, vervolgens verzameld, vervolgens geteld; cast as intended, collected as cast, counted as collected. En toen kwam de stemcomputer en bleek dat het steeds moeilijker werd om het hele proces daadwerkelijk te beheersen.

Dat hadden we overigens al meegemaakt in corrupte omgevingen, of het nu in Afrika is of in de Verenigde Staten, of het nu analoog is of digitaal. Aan de zuiverheid van de verkiezingsuitslag Bush-Gore, Florida 2000, wordt nu nog getwijfeld. En in 2006 was er in Nederland twijfel over de betrouwbaarheid van de verkiezingsuitslag in een aantal gemeenten.

In het automatiseringsvakblad Communications of the ACM van deze maand wordt een serieus pleidooi gehouden om bij de komende presidentsverkiezingen in Amerika papierloze stemcomputers te verbieden. Ze zijn immers nog verre van betrouwbaar.

Polaroid, bankafschrift, stemcomputer. Meestal gaat het helemaal niet om de vraag wat de technologie ons te bieden heeft, maar meer om de vraag wat de motieven zijn voor de mens om iets te doen zoals hij het doet. En soms duurt het heel lang voordat de technologie daadwerkelijk doorheeft hoe dat basale gedachtenconstruct eruitziet.

‘Papier hier’, zegt holle bolle Gijs in de Efteling. Hij beseft niet wat hij zegt, maar hij heeft wel gelijk gekregen. Hij zal het nog jaren blijven zeggen.

Deze column is eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.