Geheugensteuntjes

Wat doet de technologie met het geheugen van de mens? Hoe is het straks gesteld met al die mensen die jarenlang hun hele ziel en zaligheid leggen in het gebruik van internet, pda’s en navigatiesystemen? Hoe is het met de werking van hun geheugen als ze straks 60 zijn? Is de werking van een geheugen dat tientallen jaren gebruik maakt van technologische hulpmiddelen wezenlijk anders dan het geheugen van de zestigers van vandaag? Een paar waarnemingen.

Het massale gebruik van navigatiesystemen leidt ertoe dat het vermogen van de mens om kaart te lezen bij grote bevolkingsgroepen afsterft. Afgelopen zomer kwam er een aantal pechgevallen binnen bij de ANWB-Wegenwacht omdat het navigatiesysteem het had begeven; bestuurders wisten zich geen raad meer, gezinnen waren gedesoriënteerd. Toen werd de ANWB maar gebeld.

Ook zoiets. De ANWB werd gebeld. Omdat het nummer in de mobiele telefoon staat. De reactie wordt een primaire; ik heb het nummer, dus ik bel het. De ANWB geeft vervolgens het advies een wegenkaart te kopen, bij het benzinestation, en te vragen aan de pompbediende om een kruisje te zetten waar de familie zich bevindt. De verdwaalden hadden het zelf kunnen bedenken maar ze deden het niet.

Een andere waarneming. Sinds een aantal weken verstuurt Hyves berichtjes over de naderende verjaardagen van je vrienden. Zelf kreeg ik drie dagen van tevoren een berichtje over de komende verjaardag van mijn dochter, ook een Hyves-kennis van me. Verjaardagen onthouden is dus ook een onnodig beslag op je geheugen geworden. Er zijn bloemendiensten op het internet waar je je trouwdag kunt opgeven; ieder jaar wordt automatisch een bosje rozen afgeleverd, op de bewuste ochtend. Gemak siert de mens. Laten we het niet hebben over de verschraling van de attenties. De stakker die automatisch een bos rozen op zijn trouwdag laat bezorgen is emotioneel toe aan stervensbegeleiding.

Laten we het wel hebben over de aangeboden luiheid. We hoeven geen kaart meer te lezen, geen verjaardag meer te onthouden, geen rijmwoord meer te bedenken en geen telefoonnummer meer uit ons hoofd te leren. Kinderen krijgen nauwelijks les in hoofdrekenen, ze krijgen les in het bedienen van een rekenmachine.

Tegelijkertijd zijn er allerlei apparaatjes op de markt, omdat de mens grote baat zou hebben bij Brain Training. De Japanse dr. Kawashima spint garen bij de ontstane werkloosheid van de hersencellen, en probeert het geheel weer in beweging te krijgen door spelletjes en boekjes op de markt te brengen zoals Train your Brain: 60 Days to a Better Brain. Grote volksstammen gebruiken overdag de navigatiesystemen en ’s avonds moeten ze bijtrainen met de trucjes van dr. Kawashima. Overdag hamburgers, ’s avonds worteltjes.

Gelukkig hebben wij Douwe Draaisma. Hij weet heel veel van het geheugen, en schrijft er mooi over, getuige ook zijn laatste boek De heimweefabriek. Draaisma bestrijdt dat de boekjes van Kawashima de werking van het geheugen verbeteren. ‘Als je dat gelooft, denk je waarschijnlijk ook dat je door een rollator beter leert lopen’. Draaisma bestrijdt het nut van de fast-memory programmaatjes.

Doe het anders, denk ik dan. Maak elke dag één foto. Bekijk deze niet meer, sla hem wel goed op. En in het midden van het volgend jaar stuur je 365 foto’s naar een fotoalbummaker via het internet. Als je het boek terugkrijgt, begint het pas. Vertel het verhaal van het jaar, van beeld naar beeld, van dag naar dag. Dan ontstaan er associatienetwerken, met de foto’s als tentstokken (het beeld is afkomstig van Gerrit Krol). Die netwerken zijn de duurzame bouwstenen van je geheugen, het zijn de bewaarders van een enorme hoeveelheid feiten.

Het kan ook met één zin per dag. Pak een uitspraak, iets wat je hoorde of las, en stuur deze als een mailtje naar jezelf, naar een adres wat je alleen maar hiervoor gebruikt. Na een jaar heb je 365 zinnen, als het goed is. Lees dit na een tijdje, en probeer je te herinneren waarom die zin het podium gehaald heeft.

Het is dus niet alleen maar kommer en kwel met het gebruik van technologie, zolang je het maar inzet om meer te associëren, om jezelf voortdurend uit te dagen verbindingen te leggen. One picture a day keeps doctor Kawashima away.

Deze column is eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.