Over de democratie volgens het model-Verdonk

Het is een gave om ingewikkelde problemen op een heldere en inzichtelijke manier uit te leggen. Meestal wordt hierbij het probleem vereenvoudigd, uitzonderingen op de regel worden voor het gemak buiten beschouwing gelaten. Het is het probleem van de politicus; hij moet kiezen tussen electoraat en nuance.

Het is ook het voordeel van de oppositie, zeker van de partijloze oppositie zoals Wilders en Verdonk; de oppositie kan kiezers kopen op de pof; de afrekening vindt plaats nadat er daadwerkelijk is geregeerd, en dat is dus op zijn vroegst twee verkiezingen na vandaag.

Neem nu het begrip democratie. Als je moet uitleggen wat democratie is, kun je een degelijk betoog houden over de bestuursvorm, dat ‘demos’ volk betekent, en dat ‘krateo’ heersen betekent, over het principe van evenredige vertegenwoordiging en over gelijke rechten en gelijke plichten. Maar je kunt ook zeggen: ‘Als je thuis moet beslissen over het avondeten en drie willen er patat en twee zuurkool, dan wordt het patat’. Recht toe recht aanl. Dat is democratie. Verpletterend simpel.

Nog een voorbeeld. Nederland heeft een probleem met files. Dat probleem vraagt om een aanpak. Meer asfalt, duurdere auto’s, kilometerheffing, spitsbelasting, rekeningrijden, of misschien wel een mengvorm hiervan. Het is delicaat. Maar je kunt ook zeggen: ‘Het fileprobleem moeten we met zijn allen oplossen. Dat kan heel eenvoudig. Iedere Nederlander mag meepraten, krijgt een knop waar hij op mag drukken’. Zo simpel kan het zijn. De oplossing is een knop die iedereen mag gebruiken. Het wat, wanneer en hoe van de knop is en blijft vooralsnog het geheim van de smid.

Bovenstaande twee uitspraken zijn van Rita Verdonk; de eerste werd gedaan in NRC Handelsblad van 9 februari, de tweede in De Wereld Draait Door van 8 februari. In laatstgenoemde uitzending werd ook de ambitie van haar beweging Trots op Nederland kenbaar gemaakt: 40 zetels. Verdonk blikte weliswaar, en wel recht in de camera, maar bloosde niet.

Beide oplossingen suggereren dat de ideale democratie wordt gerealiseerd als iedereen op ieder moment mag meepraten en stemmen. Laten we voor het gemak ervan uitgaan dat de techniek niet het probleem is. Dat iedere mobiele telefoon een stemkastje is; dat alle mogelijke problemen (fraude, privacy, dubbel stemmen, vrijheid van keuze, netwerkoverlast) uit de wereld zijn geholpen. Technisch zijn er dus geen belemmeringen, zo is de aanname. Iedere dag kiezen tussen zuurkool en patat. Iedere dag krijg je een knop om een probleem op te lossen.

Joop den Uyl had prins Bernhard nooit kunnen redden in een dergelijke democratie 2.0, dat is zeker. Den Uyl is nu postuum de redder van ons staatsbestel omdat hij al meer dan twintig jaar dood is. In een echte democratie 2.0 bestaan er alleen nog maar voorkamers, geen achterkamertjesgesprek is meer mogelijk en er is al helemaal geen plaats meer voor geheime bijlagen. Het hele volk zit bij rechtszaken op de publieke tribune, en mag als een nationale jury stemmen. Verdonk is er al mee begonnen, getuige haar aanwezigheid bij de zaak van de vrouw die een Marokkaanse tasjesdief dodelijk deed verongelukken.

In de voorbeelden van Verdonk wordt een klassieke fout gemaakt. Een haperend systeem krijg je niet aan de praat met een digitale truc. Het enige wat die technologie zal doen, is het vergroten van de problemen. Als je vindt dat de huidige democratie niet werkt – en dat vindt Verdonk – dan zul je iets anders moeten bedenken dan alleen een simplificatie van de democratie. Met het patatdogma kom je er niet. Dan zou de snelheidsbeperking ook worden afgeschaft en zou Joran van der Sloot vanaf een bootje worden gedumpt in een vijver piranha’s.

Begin vorige week kwam een kamerdelegatie terug uit Rusland. Somberheid troef, ze troffen er een schijndemocratie aan. ‘Er valt helemaal niets te kiezen’, zei Harm Evert Waalkens (PvdA). En stel dat je nu moet kiezen tussen de democratie van Poetin (Er valt hier niets te kiezen) of die van Verdonk (Wil de meerderheid patat? Patat zal het worden). Waar kies je dan voor?

Gelukkig hebben wij in Nederland voorlopig helemaal niets te kiezen.

Deze column is eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.