De niet gestelde vraag

‘Ik weet het niet’, zei de politicus in antwoord op de vraag van de journalist. Er waren miljoenen luisteraars. Het antwoord kostte de politici stemmen en de partij zetels. Een politicus wordt verondersteld het te weten. ‘Ik weet het niet’, zei de algemeen directeur tijdens de aandeelhoudersvergadering op een vraag van een klein aandeelhouder. Een paar minuten later was het effect van de uitspraak zichtbaar op de beurs.

Als je het echt niet weet, word je in mediatrainingen geleerd om een antwoord te geven op een niet gestelde vraag, in de hoop dat de vrager het niet bemerkt.

Daarom alleen al is ‘The Last Question’ van Isaac Asimov zo boeiend. Het verhaal verscheen in het novembernummer 1956 van Science Fiction Quarterly. Het gaat over de verzonnen supercomputer Multivac. Een reuzeapparaat, dat eindeloos en met grote inspanning wordt gevoed met gegevens, vragen en de bijbehorende antwoorden. Multivac kan zichzelf aanpassen en verbeteren. Na tientallen jaren is de Multivac er in geslaagd om ruimteschepen te ontwerpen en routes te plannen zodat de mens in staat is om de maan te bereiken, en Mars en Venus. Multivac stelt de eindigheid van de aardse energievoorraad ter discussie, maar, dankzij haar vermogen om op steeds moeilijker vragen antwoord te geven, slaagt zij er op 14 mei 2061 in om een ontwerp te maken waardoor de energie van de zon wordt opgeslagen en omgezet in bruikbare aardse energie.

Het hele universum loopt voortaan op zonne-energie. Dit zal eeuwig zo kunnen doorgaan. Eeuwig, totdat de zon zal ophouden te bestaan. Want dat dat ooit gaat gebeuren weet Multivac ook. Dan zal het universum een energieprobleem krijgen, want men is er inmiddels wel uit dat de hoeveelheid energie in een systeem – zelfs een onmetelijk systeem als het universum – weliswaar behouden blijft, maar dat de kwaliteit van de energie zal afnemen (bekend als de tweede wet van de thermodynamica). Dus wordt besloten aan de alwetende Multivac de ultieme vraag te stellen: is de mensheid ooit in staat om, als de zon moe en oud is, een andere zon te vinden, of een vergelijkbare energiebron? Multivac denkt na, diep en lang, en komt dan met het alleszeggende antwoord: ‘Insufficient data for meaningful answer’.

Multivac, de alwetende, het grootste brein en grootste geheugen van het universum, geeft een nederig antwoord. Ze weet het niet, en ze zegt ook daadwerkelijk dat ze het niet weet. Het antwoord is er namelijk nog niet.

Dat komt wel meer voor. Dat antwoorden op bepaalde vragen nog niet bestaan. Wat ook voorkomt, is dat de antwoorden wel bestaan, maar dat de bijbehorende vragen nooit zijn gesteld. Talpa was een antwoord op een niet bestaande vraag. De chipknip. De inval in Irak was een antwoord op een vraag die helemaal geen vraag bleek te zijn. De beweging Trots op Nederland is een antwoord, maar niet op de vraag van de 620.555 voorkeurstemmen.

Terug naar vragen waarvan we het antwoord domweg niet weten omdat er nog te weinig bekend is.

Ontstaat in Uruzgan een vreedzame democratie door de kinderen te verblijden met mooie scholen?

Is een multiculturele samenleving mogelijk, letterlijk, als samen-leving?

Is alleen de mens verantwoordelijk voor de verwarming van de aarde?

Ja, zegt de een. Nee, zegt een ander. Ja, zegt de 1. Nee, zegt de 0.

En zij die het niet weten, de halven en de twijfelaars, krijgen geen podium. Er is steeds meer speelruimte voor alleen maar enen en nullen. De aandacht wint het moeiteloos van de nuance.

De Multivac is groot. Ze weet de ruimte tussen de een en de nul moeiteloos te vinden, en geeft de moeder van alle antwoorden: er is nog niet genoeg bekend om het antwoord te geven.

Isaac Asimov. 1956.

Deze column is eveneens gepubliceerd in Het Financieele Dagblad.