Hoor en wederhoor? Grondbeginselen journalistiek onder druk

Het valt op dat de journalistiek in Nederland steeds vaker onder vuur ligt. Of het nu de geschreven, radio, tv of online pers betreft: er wordt meer aandacht besteed aan het handelen van de journalist of juist het ontbreken daarvan. Centraal in deze artikelen zie je de ‘trend’ ontstaan dat het in de journalistiek vaker ontbreekt aan het toepassen van hoor en wederhoor. Eén van de grondbeginselen van het vak. Wat is de reden dat journalisten minder accuraat dit principe toepassen?

Een journalist heeft wat mij betreft de taak om zorgvuldig de waarheid aan het licht te brengen. Juist om die reden past een journalist hoor en wederhoor toe. Op die manier wordt de lezer, kijker of luisteraar zo correct en objectief mogelijk van nieuws voorzien.

Wat betekent dit idealiter in de praktijk? Voorafgaand aan de publicatie houdt dit voor de journalist in dat hij contact opneemt met de organisatie, contactpersoon of vertegenwoordiger om hem/haar een reactie te vragen. Vanzelfsprekend om te verifiëren of het te plaatsen nieuws wel juist is. Dit heeft ook zo zijn voordelen voor de journalist; fouten worden uit het artikel gehaald, namen worden juist gespeld en het artikel is inhoudelijk correct. Basisprincipes voor elke publicatie.

Grondbeginselen Journalistiek

Er zijn verschillende instanties die regels voor de journalistiek hebben vastgelegd. Zo verwoorden de Code van Bordeaux en de gedragregels van journalisten volgens de Internationale Federatie van Journalisten deze als volgt:

• Eerbied voor waarheid en voor het recht van het publiek op waarheid is de eerste plicht van de journalist.
• Bij het verkrijgen van nieuws, foto’s en documenten zal hij op faire wijze te werk gaan.

Grondbeginselen die ook terugkomen in de Gedragscode voor Nederlandse journalisten (opgesteld door het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren), die weer zijn verwerkt in de interne gedragscodes van verschillende media.

Op de Nederlandse markt houdt de Raad voor de Journalistiek het medialandschap nauwlettend in de gaten. Op haar website staan veel uitspraken over klachten van personen over onterechte aantijgingen in de media. Daarbij ontbreekt het opvallend vaak aan het toepassen van hoor en wederhoor. De Raad geeft aan dat een journalist de nodige moeite moet doen om met de persoon over wie wordt gepubliceerd in contact te komen. Maar wat als dat niet lukt?

1. Als dat niet direct lukt: Moet de publicatie zo nodig worden uitgesteld. “De Raad geeft hierbij expliciet aan dat tijdsdruk geen excuus is.”
2. Als de betrokkene telefonisch niet bereikbaar is, kan hij ook schriftelijk in de gelegenheid worden gesteld te reageren.
3. Als een journalist iemand om een reactie vraagt, moet hij de betrokkene voldoende duidelijk meedelen, waarop het te geven commentaar betrekking heeft.

Gevolgen

Het niet toepassen van hoor- en wederhoor kan fikse gevolgen hebben. Het medium kan hiervoor een boete of represaille krijgen. Voor de gedupeerde heeft het vaak veel meer invloed. Het gaat in zulke gevallen verder dan het onjuist spellen van een bedrijfsnaam of het publiceren van onjuist cijfermateriaal. Grofweg zijn de gevolgen mijns inziens in een drietal segmenten onder te verdelen:

1. Persoonlijk leed: Denk hierbij aan het persoonlijke leed dat een niet gecontroleerd bericht kan veroorzaken. Een voorbeeld is dat de media de Burgemeester van Utrecht doodverklaarde (Utrecht doet aangifte na melding dood burgemeester).
2. Bedrijfsmatige invloeden: In het bedrijfsleven is juiste informatie van enorm belang. Het verschuiven van een punt of komma kan vergaande gevolgen hebben. Ik heb onlangs ook mogen ervaren dat een journalist geen hoor- en wederhoor toe heeft gepast. Een journalist van het – in mijn ogen – gerespecteerde Financieele Dagblad publiceerde over een samenwerkingsovereenkomst tussen mijn opdrachtgever en haar financiële partner zonder daarbij hoor en wederhoor toe te passen. In het gepubliceerde artikel stonden onwaarheden en spelfouten. Dat onjuiste verhaal zorgde er bijna voor dat een beklonken samenwerking van de baan was.
3. Maatschappelijk  invloeden: Een bekend voorbeeld hiervan is de reclamestunt van verzekeringsmaatschappij Ohra die clown Bassie had ingezet ter promotie van een nieuwe verzekering. De clown zou een kind hebben verwekt bij een 31 jarige vrouw. Zonder het toepassen van hoor- en wederhoor publiceerde de landelijke media (dagbladen, radio en TV) over dit  ‘heugelijke feit’ (Personeel Ohra verrast door reclamestunt Bassie, Vrouw niet zwanger van Bassie: reclamestunt verzekeraar Ohra en Het Bassie-effect).

Oorzaken

Hoe verklaren we de neiging minder hoor- en wederhoor toe te passen? Ik  signaleer een zestal veranderingen in het medialandschap:

• Het onderscheid tussen feiten, geruchten & opinies vervaagt;
• Een journalist heeft de mogelijkheid om 24 uur per dag te publiceren;
• De commerciële afdeling van het medium denkt tegenwoordig (ook) vaak mee over de redactionele inhoud;
• De enorme snelheid en invloed van social media;
• De grote snelheid en invloed van burgerjournalistiek;
• De onderlinge concurrentie tussen media om wie het nieuws als eerste naar buiten brengt.

Allemaal oorzaken die de traditionele ideeën over het belang of de prioriteit van hoor en wederhoor onder druk zetten.

Inspelen op de veranderende journalistiek

Het is een gegeven dat het medialandschap verandert, er nieuwe spelers bijkomen en regels minder scherp in de gaten worden gehouden. Zelf communiceer ik altijd de volgende tips om de regie te blijven behouden:

• Streef naar een persoonlijke (lange termijn relatie) met de journalist;
• Benader de journalist persoonlijk;
• Blijf zelf consistent, bereikbaar en kom je beloftes na;
• Bereid jezelf zorgvuldig voor. Denk hierbij aan de volgende zaken:
  • Lever maatwerk per mediasegment (passende invalshoek)
  • Heb parate achtergrondinformatie en beeldmateriaal bij de hand
  • Bereid je voor op vragen uit de pers (Q&A).

Als communicatieadviseur haak ik zelf zoveel mogelijk in op de laatste trends en ontwikkelingen uit de markt en pas ik me aan op de veranderende journalistiek. Hoe speelt de journalistiek in op de laatste trends en ontwikkelingen en op welke wijze bewaakt het haar eigen grondbeginselen?

Bronnen: Website Raad voor de journalistiek, Website Gelderlander, Website Reclamewereld en Wikipedia