“Het is zorgwekkend dat uitgeverijen en boekhandels failliet gaan”

Jürgen Snoeren, uitgever en digital manager bij Uitgeverij Meulenhoff/Boekerij, ervaart deze tijd als onduidelijk en maakt zich zorgen over het failliet gaan van uitgeverijen en boekhandels. Vandaag zijn verhaal in deel 3 van de 10-delige reeks ‘State of Print‘, waarin uitgevers van boeken, kranten en tijdschriften vertellen hoe zij digitale ontwikkelingen beleven.

Huidige situatie

Kun je de situatie benoemen waarin de uitgeverij zich bevindt?

Ons doel is uiteindelijk om de organisatie zover te krijgen dat we de zogenaamde ‘digital preparedness’ hebben bereikt. Dat wil zeggen, dat de organisatie zodanig is ingericht dat we alle uitdagingen van dit moment aankunnen en dat we met weinig moeite kunnen reageren op alles wat er nog op ons af gaat komen. Ik denk dat we, om in schaaktermen te spreken, de opening achter de rug hebben en aan het middenspel begonnen zijn. Het besef dat het anders moet is tot alle hoeken van de organisatie doorgedrongen en iedereen is er op zijn of haar manier mee bezig en we zijn een aardig eind op weg met het automatiseren en centraliseren van al onze data en dataprocessen.

Toekomst

Wat is het vooruitzicht voor het bedrijf de komende jaren?

Goed. We maken op digitaal gebied een goede vooruitgang. Maar wat het belangrijkste is: onze boeken blijven goed scoren en we mogen absoluut niet ontevreden zijn over onze concurrentiepositie in het vak zolang we structureel in de top 5 van grootste algemene uitgeverijen meedraaien. We maken qua marketing langzaam de ommekeer naar het volledig integreren van het online kanaal. Dat is moeilijker dan veel mensen denken. Het is meer dan alleen wat Twitteren of een website runnen.

Het product e-book

Zoals we het e-book nu kennen, is dat compleet?

We zitten eigenlijk nog relatief vroeg in de ontwikkeling van het e-boek als innovatieve technologie. We ontwikkelen ons nu langzaam naar een aantal cruciale standaarden, de e-reader begint als product volwassen te worden en een aantrekkelijke prijsstelling te krijgen. Het product e-boek, als je daarmee bedoelt de digitale representatie van het gedrukte boek geschikt gemaakt voor een e-reader, dat is wel zo’n beetje uitontwikkeld. Hierbij gaat het meer om beschikbaarheid van titels en het gebruikersgemak van de readers.

Je ziet echter dat de e-content zich voorbij dit oermodel van het e-boek gaat ontwikkelen en de multimediale kant op gaat. Ik denk dat het klassieke e-boek en de dedicated e-reader uiteindelijk ook op zullen gaan in een pluriform aanbod van content en readers, zoals je dat eigenlijk al in Azië ziet gebeuren, waar mensen lezen op het apparaat dat ze op een bepaald moment tot hun beschikking hebben – een e-reader, smartphone, pda of wat dan ook. Het statische e-boek dat we nu kennen, verdwijnt daarmee.

Prijs e-books

Wat is een goede prijs voor een e-book?

We hebben nog steeds niet het idee dat we de juiste prijsstelling hebben gevonden. In eerste instantie hebben we de prijs van het e-boek bepaald als een percentage van het papieren boek, zoals de meeste uitgeverijen dat deden. Je ziet nu dat we daar veel flexibeler mee worden. Ik zou zelf de relatie met het papieren boek het liefst loslaten, zodat we in staat zijn de markt een goed prijsniveau te laten bepalen. Hiervoor moeten we als uitgever wel onze ingebakken neiging tot prijsregulering, die we met de vaste boekenprijs met de paplepel ingegoten hebben gekregen, afleren.

Laat de markt de juiste prijs maar bepalen. Dit heeft wel tot gevolg dat we voor e-content een andere relatie met onze afnemers moeten opbouwen, zoals uitgevers in het buitenland al veel meer gewend zijn. Dat gaat een behoorlijk leerproces zijn, waarvan we de complexiteit niet moeten onderschatten, vooral ook omdat de cultuurpolitieke consequenties groot zijn.

Beveiliging e-books (DRM)

Ben je voor- of tegenstander van beveiliging op e-books?

De meest beladen vraag van het moment. Op dit moment voorstander, omdat er nog geen goed werkbaar alternatief is en we als uitgevers geen andere keus hebben dan het beschermen van het auteursrecht van de auteur. Let wel: wij als uitgevers hebben een exploitatierecht van een boek, wat niet hetzelfde is als het werk in eigendom hebben. We vertegenwoordigen hierin de belangen van onze auteurs en hoewel dat soms in strijd is met wat een buitenstaander als de meest efficiënte manier van exploitatie zal zien (zoals het als gratis of heel goedkoop als download ter beschikking te stellen), bepaalt het wel de grenzen waarbinnen we moeten werken.

Er bestaat een spanning tussen de wensen van de markt en de wensen van de auteur. Daarin is het boekenvak op zichzelf niet uniek. Maar we moeten wel een compromis hierin vinden dat werkt voor het boekenvak. Al te vergaande vergelijkingen zoals die met bijvoorbeeld de muziekindustrie worden getrokken zijn gevaarlijk, omdat het niet te vergelijken is maar wel de emoties van de discussie kleurt. Het belangrijkste is dat er een manier gevonden wordt om de auteursrechten te beschermen, maar tegelijkertijd de lezer wel genoeg vrijheid te geven om te kunnen doen met het product wat hij gekocht heeft. Het huidige model is wat dat betreft te restrictief, ik begrijp de lezers die hierover klagen dan ook volledig. Het volledig vrijgeven van een digitaal boek gaat daarbij weer veel te ver, dat is niet in het belang van de auteur en ook niet van de uitgever.

E-bookpiraterij

Wordt piraterij op e-books overschat of onderschat?

Men moet niet vergeten dat in het algemeen geldt voor een innovatief product, dat de vroege vogels technisch goed zijn onderlegd en dus beter in staat zijn om piraterij te bedrijven dan de gemiddelde gebruiker. In deze fase van het e-boek is het percentage piraten dus relatief groot. Hoe meer het e-boek de mainstream markt bereikt, hoe kleiner dat percentage dus relatief gezien zal worden. Bovendien, als er meer content beschikbaar komt en het gebruiksgemak van de technologie nog verder verbetert, zoals we kunnen verwachten, zullen minder mensen tot piraterij geneigd zijn. Het is dus een probleem dat je nooit mag onderschatten, maar wat op dit moment te veel wordt opgeblazen.

Boekenmarkt

Hoe staat de uitgeef/boekenmarkt er nu voor?

Als ik naar de cijfers kijk, is er weinig aan de hand. Het is wel zorgwekkend dat een aantal van de kleinere uitgeverijen en boekhandels failliet zijn gegaan of in moeilijkheden verkeren, maar in hoeverre dat binnen de marges (hoe kil dat ook klinkt) van de algemene markttendensen blijft, moet nog duidelijk worden. De markt kan in volume nog steeds flink groeien als we al die niet-boekenlezers weten te bereiken met al die nieuwe producten die de digitalisering mogelijk maakt. De markt zal wel veel meer versplinterd raken: meer versies van dezelfde inhoud, meer kanalen. Meer keuze voor de consument, meer werk dus voor de uitgever.

Beeldvorming over uitgeverijen

De algemene tendens is tamelijk negatief of in elk geval afwachtend. Dat is jammer, maar niet heel verrassend, gezien het feit dat de meeste journalisten die schrijven over e-boeken ook belangen hebben, om het zo maar eens te zeggen, in papieren boeken. Ik vind de berichtgeving nogal neigen naar cultuurconservatisme, maar dat is niet zo zeer wat me tegenstaat. Wat me meer stoort is dat de berichtgeving weinig diepgaand is, dat steeds dezelfde namen terugkomen en dat de feiten niet altijd correct zijn. Wat dat betreft mis ik de diepgaande analyses die je bijvoorbeeld in de Engelse en Amerikaanse pers wel ziet.

Ook op internet wordt heel veel geschreven over uitgevers, vaak negatief. Wat vind je hiervan?

Dat is ook voor een groot deel onze eigen schuld. We hebben de afgelopen jaren niet bepaald uitgeblonken in contact zoeken met onze lezers – dat is eigenlijk ook nooit echt nodig geweest. We worden als uitgeverij nu wel met onze neus op de feiten van de online maatschappij gedrukt: transparantie, directe communicatie, merkbeleid – het is allemaal zo veel belangrijker geworden.

Is de harde aanpak van de buitenwacht terecht?

De waarheid ligt in het midden, ook hier. Beide partijen hebben voldoende redenen om zich miskent te voelen. Maar we staan nog aan het begin van een lange weg en de nuancering zal uiteindelijk wel komen. Achteraf gezien kan de indruk ontstaan zijn dat uitgevers inderdaad hebben liggen te slapen. Maar voor de meeste uitgevers is er nu eenmaal nooit echt reden geweest om in actie te komen. Als je kijkt naar de omzet van het algemene boek, dan stijgt dat al decennia heel licht. En het typische van een innovatie als het e-boek is dat de gevolgen ervan voor de gevestigde orde heel lang onzichtbaar blijven tot het ineens een stormachtige entree maakt.

Dus wat het e-boek betreft was er weinig reden voor uitgevers om stante pede in actie te komen. Want voor het e-boek was er de cd-rom, en dat is ook nooit wat geworden. Je kunt nu eenmaal niet vol inzetten op elke innovatie die je tegenkomt, dat heeft zakelijk gezien geen zin en dat de ontwikkeling van het e-boek zo snel ging als het nu gaat, kon niemand voorzien. Dat maakt de perceptie dat we hebben liggen slapen alleen nog maar groter. Ik vind wel dat de meeste uitgeverijen het op het gebied van databeheer en automatisering wel erg hebben laten liggen, maar ook dat kun je voor een deel afschrijven als wijsheid achteraf. Wel is er nu op dit moment geen enkel excuus meer om niet iets te doen.

Het volledige interview zal na de reeks ‘State of Print‘ in een gratis e-book gepubliceerd worden en hier op Frankwatching verschijnen.

Volgende week deel 4: “Een vaste e-bookprijs lokt piraterij uit.”