Troonrede 2021: megasaai & superleerzaam

Koning Willem-Alexander sprak Nederland toe in de troonrede tijdens Prinsjesdag. Het was megasaai en daarmee superleerzaam. Wat kun jij leren van de koning en zijn tekstschrijvers? Tien concrete tips die je kunt inzetten om jouw eigen speeches in elk geval beter te maken dan de Troonrede.

Voor wie ‘m nog niet gezien heeft, hierbij de hele tekst en de video:

Wat ging goed?

1. Koppel begin en eind van de speech

Zorg dat je speech één geheel is. Bij een troonrede is dat lastig, want het is een samenraapsel van ambtelijke teksten van allerlei verschillende ministeries. Toch ontstaat aan het eind een gevoel van samenhang, omdat in deze troonrede het begin en het eind op elkaar aansluiten.

Het begint met de zin “‘Elke tijd is overgangstijd’, schreef de historicus H.W. von der Dunk.” En het eindigt met “Als elke tijd overgangstijd is, is maatschappelijke verandering een constante.” Een dergelijk overkoepelend thema geeft een gevoel van coherentie, simpelweg door het begin en einde met elkaar te verbinden.

Door het begin en het eind van de speech op elkaar te laten aansluiten, creëer je samenhang

2. Organiseer je voorleestekst

Als je ervoor kiest om een tekst voor te lezen van papier, zorg dan dat je je tekst goed georganiseerd hebt. Doe je dat niet, dan wordt je speech een chaos. Da’s niet goed voor het vertrouwen van je publiek in jou en niet voor je zelfvertrouwen.

De (entourage van de) koning heeft dat goed gedaan. De troonrede heeft slechts 2500 woorden, dat past normaliter op 5 A4-tjes. Waarom heeft de koning dan toch minstens 20 velletje op zijn schoot? Omdat het op een groot, lekker leesbaar lettertype is uitgeprint met veel witregels ertussen, zodat het makkelijk voor te lezen is. De pagina’s liggen op volgorde, met paginanummers op elke pagina, zodat ze zelfs als ze vallen makkelijk weer terug te leggen zijn. Hij legt tijdens het spreken telkens zijn vinger onder het blaadje om hem daarna eenvoudig aan de onderkant van de stapel te kunnen leggen. Allemaal zaken die zorgen dat het voorlezen van de speech moeiteloos gaat.

Nummer altijd de pagina’s van je voorleestekst, als je ‘m dan laat vallen is er geen man overboord.

3. Benadruk belangrijke woorden

De koning benadrukt belangrijke woorden in de tekst. In de zin “Deze grote internationale ontwikkelingen voelen misschien abstract en ver weg, maar zijn dat niet”, benadrukt hij het woord ‘voelen’ en het woord ‘zijn’. Dat helpt ons om de zin te begrijpen.

Het is een uitstekende interpretatie van de zin. Hij had ook kunnen kiezen om ‘abstract en ver weg’ en ‘niet’ te benadrukken, maar die abstracte woorden maken het moeilijker om de zin te begrijpen. ‘Voelen’ versus ‘zijn’ zijn (ook letterlijk) meer gevoelsmatig en minder abstract en komen daarmee makkelijker bij ons binnen.

Wat ging redelijk?

4. Oefen je tekst én beweging

Een tekst goed beklemtonen kun je niet zomaar: om dit goed te doen moet je de tekst van tevoren hebben gelezen, geanalyseerd en er aantekeningen in hebben gemaakt. Dat vergt voorbereiding. Net als het maken van de juiste bewegingen, zoals hier het wisselen van papier, regelmatig de zaal inkijken of de hele speech rechtop zitten. Ook dat moet je oefenen.

Aan het begin gaat dat goed, maar tegen het eind van de speech zie je de koning steeds minder van papier opkijken en zelfs lichamelijk iets in elkaar zakken. Om dat tegen te gaan moet je oefenen. Veel oefenen.

Oefen niet alleen je speech, maar ook je bewegingen, hoe minimaal ook.

5. Geef voorbeelden bij abstracte begrippen

In het algemeen raad ik aan om zo weinig mogelijk abstracte begrippen te gebruiken in een pitch of een speech. Je wil je publiek ontspannen hebben, zodat ze de inhoud makkelijk tot zich kunnen nemen. Als je abstract, vaag of moeilijk wordt, dan verdwijnt die ontspanning.

Als je toch abstracte begrippen gebruikt, geef dan een voorbeeld om het concreet te maken. Dat gaat in de troonrede 2021 zo af en toe goed. Bijvoorbeeld als Willem-Alexander uitlegt wat hij bedoelt met de term ‘overspannen woningmarkt’: “Hoe wordt een betaalbare woning weer bereikbaar voor iedereen en vooral voor starters?”

Maak het abstracte tastbaar door voorbeelden te geven.

Wat kan beter?

6. Gebruik een autocue

Een tekst voorlezen is saai, want je publiek heeft dan heel weinig om naar te kijken. Je gaat er niet van stralen, je maakt nauwelijks handgebaren en je zit (of staat) stil op één plek. Bovendien was bij de troonrede goed zichtbaar dat het heel moeilijk is om (oog)contact met de zaal te houden, omdat je ogen telkens weer terug moeten naar het papier in je handen.

Nou is de troonrede een tekst die bijna niet uit het hoofd kan, want hij wordt daarvoor te laat aangeleverd, met te abstracte tekst en te veel losse boodschappen. Gelukkig is daar een oplossing voor: een autocue/teleprompter. Dan kun je voorlezen, maar heb je je handen vrij om te bewegen en kijken je ogen de zaal of de camera in. Dus dat is mijn tip voor de volgende troonrede: geef de koning een autocue.

Tip voor de volgende troonrede: geef de koning een autocue.

7. Presenteer staand

Het is niet alleen het voorlezen van papier dat deze troonrede zo statisch maakt. Staand voorlezen vanachter een spreekgestoelte is tot daar aan toe, maar zittend presenteren is echt het toppunt van onbeweeglijkheid en daarmee saaiheid. Tenzij je vanwege pijn niet in staat bent om te staan, is er echt geen reden om op een vaste stoel te gaan zitten. Nee, ook ‘traditie’ is geen goed excuus, zeker niet als de inhoud van de speech (de troonrede) zelf ook al supersaai is.

NB: Ik heb het hier niet over presenteren in een rolstoel: een goede presentator in een rolstoel beweegt net zoveel als een spreker die staat en loopt op een podium.

Presenteren in een rolstoel is net als lopend presenteren.

8. Wijzig tekst als je er over struikelt

De koning struikelt diverse keren over de tekst. Waarom komt een tekst niet lekker uit je mond? Dat kan vermoeidheid zijn (na 20 minuten voorlezen van de troonrede bijvoorbeeld), maar vaak komt het omdat de tekst niet bij je past. Omdat het een woord is dat je zelf niet vaak gebruikt, of omdat je het ergens niet helemaal eens bent met de formulering.

Voor een voorbeeld van een bijzonder vervelend moment om over je woorden te struikelen, zie dit filmpje waarin Willem-Alexander namens Nederland excuses probeert over te brengen aan Indonesië:

Hoe voorkom je dit soort gênante situaties? Als je bij het oefenen twee of drie keer over dezelfde tekst struikelt, wijzig dan de tekst, net zolang tot hij wel voor je klopt. En je weet dat hij klopt als hij vloeiend uit je mond komt.

Voorkom gênante situaties door de tekst te wijzigen als je er tijdens het oefenen over blijft struikelen.

9. Drink water, voorkom smakken

Als je goed luistert dan hoor je dat koning Willem-Alexander regelmatig een smakkend geluid maakt tijdens het voorlezen. Dat is een normale stressreactie bij presenteren waarbij je lijf minder speeksel aanmaakt. Want voedsel verwerken is bij stress even geen prioriteit. Daardoor droogt je mond wat uit en ga je smakken. Dat voorkom je door tijdens het presenteren water te drinken. Het is niet voor niets dat public speakers altijd een kan water naast zich hebben staan.

Pro-tip: water drinken is een perfecte manier om minipauzes in te bouwen in je betoog en gelijk even je spiekbriefje te bestuderen (die leg je namelijk naast je kan water).

Pro-tip: water drinken is een prima spiekmoment.

10. Vermijd moeilijke woorden

Als je publiek heel Nederland is, zoals bij de troonrede, vermijd dan moeilijke woorden, zoals ‘multilaterale wereldorde’, ‘waardengemeenschap’ en ‘polariserend’. Over hoe je dat doet, schreef Frankwatchingauteur Olaf Geysendorpher een artikel, waar ik graag naar verwijs.

Belangrijkste tip daaruit is: gebruik de website ishetb1.nl om te check of een woord door de meeste Nederlanders begrepen wordt. Zo’n woord heet een ‘B1-woord’.

Slecht voorbeeld doet niet volgen

Conclusie: hoewel ik geen voorstander ben van het voorlezen van speeches, geeft de koning een aardig voorbeeld van hoe voorlezen moet klinken als je het dan toch doet. Overall is de troonrede 2021 een geweldige bron van tips door de vele voorbeelden van hoe het niet moet als je je publiek aan je lippen wil laten hangen. Wil je meer tips over de Troonrede? Kijk dan mijn hele live-analyse van de Troonrede.