Hoofdrol voor het Halo-effect in Deventer moordzaak

Column – Op 2 september ging de film over de Deventer moordzaak in première. In De Veroordeling val je van de ene verbazing in de andere. Eerder al werd er een boek en een podcast gemaakt over de bizarre zaak. Een speciale rol in het verhaal is weggelegd voor Maurice de Hond en de media. Én een hoofdrol voor het Halo-effect, een bias uit de psychologie… Wat kun je hiervan leren?

Na het beluisteren van de podcast De Deventer Mediazaak werd het me nóg duidelijker dat veel mensen last hebben van het Halo-effect, dat optreedt in ons onderbewuste. Het is een cognitieve bias in ons brein. Als we er niet bewust op letten, kan dat grote gevolgen hebben. Dat het Halo-effect een verrotte bijwerking heeft, wordt pijnlijk duidelijk na het kijken van de film, of het luisteren van de podcast.

De Deventer moordzaak

Goed even terug naar het begin. In de podcast De Deventer Mediazaak én de nieuwe film De Veroordeling wordt ingezoomd op de rol van de media, tijdens het proces van de Deventer moordzaak, waarbij de rijke weduwe Wittenberg om het leven werd gebracht.

Na de moord wordt al snel ‘de boekhouder’ veroordeeld voor de moord op de weduwe. Maar daarna komt er een twist in de zaak (mede door dwalingen van het OM), waardoor de pijlen op ‘de klusjesman’ worden gericht. Er is veel ruis, er zijn aannames en vaagheden in de zaak, en dat is een kolfje naar de hand van Maurice de Hond.

Nieuw ‘onderzoek’

Whut? Wat heeft die ermee te maken? Nou, dat is dus zo’n moment dat je mond open valt. Want we kennen de man natuurlijk vanuit zijn rol als opiniepeiler, maar Maurice heeft ook een rijk verleden in de ICT en als ondernemer. Een graag geziene gast bij praatprogramma’s op tv en een man met een mening, zo blijkt.

Om onduidelijke redenen bemoeit de Hond zich met deze moordzaak. Hij brengt eigen geld en dat van een investeerder in, en zet een eigen onderzoek op. Vervolgens wijst hij eigenhandig en zonder hard bewijs ‘de klusjesman’ aan als nieuwe verdachte. Vervolgens schakelt Maurice de media in, waar hij warme contacten heeft. Hij wordt met open armen ontvangen om zijn kant van het verhaal te vertellen.

De expert die geen expert is

De expert die geen expert is op dit gebied, mag aan tafel komen bij de bekende praatprogramma’s en doet zijn verhaal. Zijn quotes en beschuldigingen van de klusjesman worden verspreid richting een miljoenenpubliek… Er zijn maar weinig twijfels over de expertise van de Hond en keer op keer schuift hij aan om zijn onderzoek en mening toe te lichten.

Wat volgt is te vergelijken met een ouderwetse heksenjacht. De klusjesman en zijn vriendin kunnen zich nergens meer vertonen, worden bedreigd en uiteindelijk verhuizen ze.

Het Halo-effect in volle glorie

Wat is er aan de hand? Waarom krijgt de Hond zoveel uitzendtijd? Waarom geloven de media hem, terwijl hij precies nul ervaring heeft bij justitie, politie of onderzoeker in moordzaken?

Het Halo-effect lijkt één van de antwoorden te zijn op deze vraag. Deze bias in ons onbewuste brein werd al in 1920 ontdekt door psycholoog Thorndike. Het Halo-effect zorgt ervoor dat we een persoon positief beoordelen op alle vlakken, op basis van één aspect.

Bijvoorbeeld: als een knappe dame met een prachtige jurk binnenkomt bij een sollicitatie, denken we dat ze beter werk levert dan de minder charismatische vrouw na haar die haar gewone kloffie draagt. We oordelen positief over het uiterlijk van de dame en dus bedenken we onbewust dat ze ook goed zal zijn in haar werk.

Of in dit geval beoordeelden de media Maurice de Hond op basis van zijn verleden, dat ze over het algemeen waarschijnlijk als positief hebben ervaren. Hij was een graag geziene gast en had verstand van opiniepeilingen en de verkiezingen. Door het Halo-effect was de media sneller overstag toen hij iets wilde vertellen over deze moordzaak. Waarschijnlijk hadden ze niet al te veel kritische vragen over zijn expertise op gebied van moordzaken, politiewerk, rechtszaken of moordonderzoeken.

Horn-effect

Ook het tegenovergestelde effect is merkbaar in ons brein, geeft ook Bas Haan (schrijver van het boek over de zaak) toe. In eerste instantie kon hij wel meegaan in de beschuldigingen aan het adres van de klusjesman. Pas later kwam hij tot inkeer en veranderde zijn mening.

De klusjesman is blijkbaar een ietwat vreemde verschijning. Dat werkt niet in zijn voordeel, waardoor het onbewust makkelijker wordt om hem te verdenken van het misdrijf. Dit is het Horn-effect. We hebben de neiging om mensen negatief te beoordelen, op basis van één aspect.

Zo voorkom je het Halo-effect

Dat deze beide effecten veel schade kunnen aanrichten is duidelijk. Maar hoe voorkomen we ze dan? Omdat deze vooroordelen in ons onderbewuste actief zijn, is het lastig om ze altijd en overal te voorkomen. We vertrouwen soms op de verkeerde mensen, op basis van de verkeerde criteria. Maar je kunt jezelf wel trainen om alert te zijn op het Halo-effect.

1. Vraag jezelf altijd af of deze persoon een expert is op dit gebied. Hoe ziet zijn of haar trackrecord eruit? Heeft de persoon ervaring op dit gebied? Of een studie gevolgd die ertoe doet op dit vlak?
2. Kijk of je goede redenen kunt vinden om deze persoon te geloven en niet alleen maar ‘omdat hij/zij een geloofwaardig verhaal vertelt’.
3. Zoek naar experts op gebied van jouw case. Mensen met de juiste opleiding en/of relevante ervaring. Vraag naar bewijzen die worden onderstreept door meerdere experts. Zo wapen je jezelf het beste tegen het Halo-effect.

Zelf het Halo-effect inzetten voor je business

Natuurlijk kun je het effect ook inzetten voor je eigen merk. Hoever je daarin gaat is natuurlijk aan jou, maar mijn advies is om het vooral zuiver en eerlijk te houden. Doe je dat niet, dan is deze film een mooie les voor je…

Zorg voor een goede uitstraling. Bij afspraken en sollicitaties, maar ook in je branding. Denk aan een mooie huisstijl en goed vormgegeven marketingmiddelen. De inzet van influencers of BN’ers zou voor je kunnen werken, deze mensen zijn vaak bovengemiddeld aantrekkelijk en profiteren van het Halo-effect. Je kunt meeliften door ze in te zetten voor je eigen business. Lach op profiel- en persfoto’s en besteed aandacht aan het uiterlijk.

En onthoud vooral de quote van mijn opa Bernhard: goed verpakt is half verkocht.

Foto’s header uit de film De Veroordeling.