De nieuwe journalist is ordeschepper en contextbrenger

De deskundigen op het Congres  “What’s your opinion?” van de Hogeschool Amsterdam over burgerjournalistiek  waren het opvallend met elkaar eens.  Burgers kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan de professionele journalistiek. Om meteen met de belangrijkste bijdrage te beginnen: burgerjournalisten brengen bepaalde vormen van nieuws sneller dan de traditionele media. De ooggetuige van een plotselinge gebeurtenis zal immers veel vaker een burger zijn dan een journalist. Vroeger belde die zijn relaas door naar de krant, nu is de kans groot dat hij het post in één van de sociale netwerken. Daar verspreidt het zich razendsnel. Een bekend voorbeeld is de berichtgeving rond het neerstorten van Turkish Airlines vlucht TK1951 op Schiphol. De eerste tweets over de crash stonden 1 minuut na tijd online. Die dag konden deelnemers van het congres over Citizen Journalism overigens zelf ervaren dat berichten via Twitter niet altijd even betrouwbaar zijn. Het via het platform verspreide gerucht dat Joran van der Sloot zelfmoord zou hebben gepleegd bleek onwaar.

Behalve dat ze sneller zijn weten groepen burgers vaak meer dan één journalist kan achterhalen. Ze zien samen meer, en zien nieuws vanuit verschillende gezichtspunten. Abraham Zapruder was zo’n burger die met zijn filmcamera vastlegde wat geen journalist lukte. Zijn filmopnamen van de moord op John F. Kennedy behoren tot de belangrijkste journalistieke documenten van de moderne geschiedenis. Thom Nooij haalde in zijn lezing het voorbeeld van Zapruder aan om aan te geven dat burgerjournalistiek niet nieuw is.

De journalistiek heeft wel een probleem nu burgers zich via sociale media er mee gaan bemoeien. Maar is het eigenlijk wel de journalistiek, of zijn het eerder de kranten en journalisten die een probleem hebben?

De oplages van kranten dalen gestaag. Journalisten werden tijdens de crisis en-masse ontslagen. Freelancers zien hun inkomsten verpulveren. Toch vindt Henk Blanken, adjunct-hoofdredacteur bij het Dagblad van het Noorden, niet dat burgerjournalisten die plaats hebben ingenomen. Scoops van burgers worden breed uitgemeten in de (sociale) media. Maar tegenover één zo’n scoop staan er nog steeds duizenden van professionals.

Wat voor Blanken wel vast staat is dat jongeren geen kranten meer lezen. De kranten zijn dus ten dode opgeschreven. Dat wil zeggen, de bestaande kranten. In de toekomst zullen de huidige uitgaven plaats moeten maken voor gratis kranten, niche kranten en exclusieve, dure kranten.

Maar het gaat ook niet om de krant en ook niet om de journalist, roept Blanken. Het is de journalistiek die gered moet worden. Het businessmodel om de crisis in de krantenwereld het hoofd te bieden moet dat in ieder geval waarborgen.

Maar wat is dat dan, dé journalistiek? Tijdens de afsluitende paneldiscussie ziet men kwaliteit als essentieel onderdeel van goede journalistiek. “Vertrouwen” als top van een piramide van Maslow voor informatiebevrediging, zegt Blanken. En die kwaliteit hoeft niet per sé van professionals te komen. Alexander Pleijter, docent Journalistiek aan de universiteiten van Groningen en Leiden, beaamt dat. Hij schuift wetenschappelijke blogs naar voren als verstrekkers van hoogwaardige informatie. Dit zijn geen journalisten en toch is de kwaliteit goed.

De overige panelleden (Henk Blanken, journalist Herbert Blankesteijn, Rudolf Buurma van SALTO omroep Amsterdam, Sander Duivestein van Sogeti en blogger voor Frankwatching, en nrc.next blogger Ernst-Jan Pfauth) waren het daar mee eens. Het enige echte verschil tussen burgerjournalist en professional is dus of hij er voor betaald krijgt. Dat zorgt er automatisch voor dat de professionele journalist meer tijd heeft om zich in een onderwerp te verdiepen. Hij bouwt ervaring op. En dat leidt in het algemeen tot een hogere kwalitateit.

Daarin ligt tevens het antwoord op de journalistieke crisis verscholen. Want mensen hebben behoefte aan filtering van de overdaad aan nieuws die medeburgers over hen uitstorten. Ze willen weten of die betrouwbaar is, en waarom dingen gebeuren. De rol van de journalist verandert van nieuwsverstrekker naar nieuwsduider. De journalist die vandaag nog op de voorgrond staat verdwijnt dus meer en meer naar de achtergrond. Daar schept hij orde in de chaos, zoekt de waarheid tussen duizenden onwaarheden en plaatst die in een zinvolle context.

Mensen willen namelijk uit betrouwbare bron bevestigd krijgen of Joran al dan niet zelfmoord heeft gepleegd. Mensen willen niet alleen horen dat het BP nog steeds niet gelukt is het oliegat in de oceaan te dichten, ze willen ook weten welke gevolgen die miljoenen liters olie hebben op hun leven. En als wij die mensen niet zijn, dan zijn het in ieder geval de bewoners van de Noordamerikaanse kuststrook. Hoe dichterbij het nieuws, des te groter de behoefte aan duiding.

De nieuwe journalist is dus een ordeschepper en contextbrenger. Dat wil zeggen, in de westerse wereld waar de pers vrij is. In ongeveer de helft van de landen is dat niet zo, zegt Robert Vaagan, hoogleraar aan de universiteit van Oslo. Daar is burgerjournalistiek nog veel belangrijker dan in de westerse wereld. Met de film Burma VJ gaf hij hiervan een indringend voorbeeld. De trailer van de film toont Birmese monniken, de camera’s verstopt onder hun kleding, die opnamen maken van massademonstraties tegen het Birmese regime. Die beelden deden mij de hele discussie over westerse journalistiek relativeren.

“What’s your opinion?” was een goed georganiseerd congres over Citizen Journalism met boeiende sprekers en verdient volgend jaar meer belangstelling.