Dam tot Damloop in tijden van corona: de worsteling achter de schermen

Kan de Dam tot Damloop dit jaar doorgaan, in tijden van Corona? Toen ik aan dit artikel begon, was het nog maar de vraag. Het antwoord is nu duidelijk: het kan wel – in sterk aangepaste vorm – maar het gaat dit jaar niet gebeuren. In dit artikel geef ik een kijkje in de keuken bij de stappen die zijn genomen om het grootste meerdaagse sportevenement van Nederland (met in totaal 85.000 sporters) mogelijk toch door te laten gaan.

De aangeschoten belofte

De Dam tot Damloop is een feest voor veel hardlopers. Of het nu de dagversie is van 10 Engelse Mijl (16 km) op zondag of de avondversie van 5 Engelse Mijl (8 km) in Zaandam op zaterdag. Soms is deelname ontstaan op een feestje met een borreltje te veel (‘Ja hoor, ik doe wel mee!’). Voor anderen is het een jaarlijks evenement. Hoe dan ook: voor veel hardlopers is het een doel om naartoe te werken. Deelname is een stimulans om daadwerkelijk de afstand te volbrengen.

Onduidelijkheid

Met de coronapandemie zit de Dam tot Damloop met een uitdaging. De beperkende maatregelen voor vergunningsplichtige evenementen eindigt op 1 september. De Dam tot Damloop vindt meestal plaats rond de derde week van september. Dit jaar zou het op 19 en 20 september zijn, met als hoofdonderdelen de Dam tot Dam Wandeltocht, de Dam tot Dam FietsClassic, de Dam tot Damloop en de Damloop by Night.

Daarnaast is er ook onduidelijkheid over wat nou wel en niet mag. Sportwedstrijden vanaf 1 september wel, maar publieksevenementen met een landelijke uitstraling voorlopig niet. Vandaar dat organisator Le Champion ook aan de overheid heeft gevraagd wat een hardloopwedstrijd in de ogen van het kabinet nou eigenlijk is.

Een groot probleem

Het Dam tot Dam-weekend is het grootste tweedaagse sportevenement van Nederland. De Damloop zelf is de grootste 10 Engelse Mijl hardlooprace ter wereld. De hardlopers gaan van Amsterdam (in de buurt van CS) via de IJ-tunnel naar Zaandam toe. Na de finish zijn er bussen die de mensen terug naar Amsterdam brengen (vanuit het Dam tot Dam-park in Zaandam).

Als je kijkt naar de manier waarop de Dam tot Damloop is georganiseerd, is er door de huidige pandemie vrijwel geen enkel element dat niet gelijk een enorme uitdaging voor de organisatie oplevert:

• Veel mensen komen met het OV. Sterker nog, dat wordt ook aangeraden, vanwege de grote hoeveelheid mensen die deelnemen of aanmoedigen.
• Vervolgens leveren mensen hun kleding in tassen in die vanaf Amsterdam CS met vrachtwagens naar Zaandam worden gebracht. Om daar door de deelnemers na de finish weer opgehaald te worden.
• Mensen starten in een startvak waar ongeveer een paar duizend man in gaan. De afstand van persoon tot persoon is een startvak is normaliter zeer klein.
• De lopers starten groepsgewijs, maar wel met een vak tegelijk. Zeker tijdens de eerste paar kilometer is het een kluit mensen. Wat later worden de wegen smaller, maar is de groep ook meer uiteen getrokken. Bij de drinkposten maar ook tijdens de loop is afstand houden niet altijd mogelijk. Sommige lopers zijn nou eenmaal langzamer of sneller.
• En dan is er de finish in Zaandam op de Peperstraat. In het begin komen de snelle lopers binnen en stroomt het goed door. Maar als de grote groep hardlopers binnenkomt, kan het opstoppingen opleveren. En na de finish krijg je een stroom mensen die terug naar huis willen gaan. Hoe kun je daar 1,5 meter afstand houden?
• Een van de leukste dingen van de Dam tot Damloop is dat mensen rijen dik kijken naar de wedstrijd en lopers aanmoedigen. Ook zij zouden 1,5 meter afstand moeten houden. Het zou kunnen, maar vereist een inspanning van mensen en organisatie. Handhaving is een uitdaging.

Le Champion staat voor een enorme uitdaging

In tijden van corona lijkt het organiseren van een Dam tot Damloop een welhaast onmogelijke opgave. Hoe kun je, rekening houdend met de eisen van het RIVM, en de onzekerheid over daadwerkelijk mogen doorgaan, een dergelijk spektakel organiseren? Ik sprak met Ron van der Jagt, directeur van Le Champion, de sportorganisatie die de Dam tot Damloop  maar ook 60 andere events organiseert. Le Champion is een vereniging met 20.000 leden en heeft een dertigtal professionals in dienst. Naast die kern van mensen leunt de club vooral op enkele duizenden vrijwilligers. Zonder hen is de organisatie van de events niet te doen.

Hoe gaan zij om met deze enorme uitdaging? Le Champion is een not-for-profitorganisatie met een heldere missie: de club wil zoveel mogelijk mensen laten sporten en bewegen en organiseert daarvoor unieke sportevenementen. De huidige situatie stelt ze voor een lastige opgave. Reeds betaalde startbewijzen werden niet gerestitueerd. Dit zou voor de organisatie een te grote aderlating zijn. Behalve voor leden van Le Champion en organisaties met bedrijventeams, die konden veelal nog annuleren, en ontvangen hun inschrijfgeld terug. De overige deelnemers van alle afgelaste evenementen van medio maart tot 1 september krijgen allemaal 50% korting op de editie van volgend jaar.

Alle aspecten

Nadat het kabinet alle evenementen tot 1 september had verboden en steeds nadrukkelijker sprak over ‘de anderhalvemetersamenleving’, heeft Le Champion in totaal 18 taakgroepen gedefinieerd. Met als opgave om te kijken wat er mogelijk is met de anderhalvemeter-richtlijn en hoe de evenementen op een veilige en verantwoorde manier kunnen worden georganiseerd. Er waren onder andere taakgroepen voor het parkoers, verzorgingsposten en start en finish. Alles is bekeken en gewogen: minder lopers, zelf water meenemen (geen verzorgingsposten), het afsluiten voor publiek, meerdere start- en finishpunten…

Dit om antwoord te geven op de vraag: kan een Dam tot Damloop op 1,5 meter afstand? Met als hoofdconclusie: het lijkt wel mogelijk om het op een veilige en verantwoorde manier te organiseren. Maar je moet dan in elk geval genoegen nemen met aanzienlijk minder deelnemers. Bij de Dam tot Dam Wandeltocht zou je dan bijvoorbeeld in plaats van 14.000 wandelaars slechts zo’n 2.000 wandelaars kunnen laten starten.

Grote groepen simuleren

Kun je van tevoren zien of een plan met een beperkt aantal lopers zal werken? Ja, dat kan. Het bedrijf dat hier een trackrecord in heeft is uCrowds. Het bedrijf is een spin-off van de Universiteit van Utrecht dat tijdens het COMMIT/-programma software heeft ontwikkeld om mensenmassa’s te simuleren. Met mensenmassa’s bedoelen we groepen mensen die individueel hun eigen pad bewandelen (letterlijk), en die daarbij in contact of de buurt komen van andere mensen. Het simuleren van mensengroepen is de basis om te kijken in welke omstandigheden er problemen kunnen optreden.

Je modelleert ieder persoon idealiter als individu. De een heeft haast, de andere slentert wat rond. Ouders met kinderen lopen anders dan een groep tieners. Het samenspel van al deze mensen kan leiden tot opstoppingen en calamiteiten. Dit lijkt wel wat op de zegenoemde chaos- of butterfly-theorie: een kleine wijziging kan grote gevolgen hebben. Een kleine opstopping omdat iemand even niet doorloopt, kan later leiden tot grote drukte op andere plekken.

Dat soort simulaties kunnen worden uitgevoerd door de software van uCrowds. Zo hebben ze voor de start van de Tour de France in Utrecht gekeken in welke mate bezoekers aan de wielerwedstrijd goed kunnen doorstromen en of er problemen kunnen optreden. Wijzigingen aan de afzetting kunnen daarna weer worden doorgerekend om te zien wat mogelijk is en wat niet.

De Dam tot Damloop simuleren

Ook voor een hardloopwedstrijd zouden ze dit kunnen doen. Sterker nog, het is zelfs makkelijker om hardlopers te modelleren dan een normale groep mensen. Hardlopers gaan namelijk allemaal dezelfde kant op. Niet allemaal even snel, maar er is geen stroom die ertegenin gaat of gaat kruisen.

Ik sprak met Roland Geraerts (oprichter van uCrowds en universitair docent Informatica aan de UU) om hem te vragen wat hij zou kunnen doen, qua lopers maar ook qua bezoekers. Volgens hem zijn ze in staat om beide groepen te modelleren rekening houdend met social distancing, maximale aantallen groepen mensen op aantal vierkante meters, enzovoort. Want een wedstrijd is het leukst met mensen aan de kant die aanmoedigen. Deze stroom, daar heeft uCrowds veel ervaring mee. Hardlopers bewegen zich anders, maar ook daarbij kun je rekening houden met de specifieke karakteristieken. Er is een schat aan data (35+ jaar aan uitslagen) beschikbaar, waarbij snelheid en aantallen lopers eruit gehaald kunnen worden om zo een simulatie te maken die natuurgetrouw is.

Verschillende scenario’s testen

Je kunt verschillende scenario’s testen, zoals het laten starten van verschillende startplekken die later op brede wegen samen komen, het starten in homogene groepen op basis van snelheid, het dynamisch routeren van lopers, ook bij de finish, etc.

De Damloop zou zelfs tweerichtingsverkeer kunnen worden door een groep in Amsterdam en een in Zaandam te laten starten en die over het parcours laten lopen als tegenstroom. Dit lijkt chaotisch, maar met de simulatiesoftware kun je prima zien of dit lukt en of er andere routes moeten worden gekozen. Dit heeft als voordeel dat je grotere groepen kunt laten lopen en bijvoorbeeld ook het OV altijd ‘vol’ kunt laten rijden. Bussen rijden namelijk in de huidige werkwijze vol naar Amsterdam en leeg naar Zaandam.

Simulaties zijn dé manier om te kijken of de plannen die door de organisatie worden bedacht werkelijk te realiseren zijn. En op een manier die verantwoord is. Uit ervaring weten we dat de simulaties een hoge mate van accuratesse hebben. Ze kunnen ook inzicht geven in de mogelijke implicaties van de door RIVM & overheid gestelde (toekomstige) normen voor zulke evenementen.

Overleven

Natuurlijk is het voor Le Champion ook een barre tijd: nog nooit in de vijftigjarige historie van de club zijn er zoveel evenementen achter elkaar afgelast. Lukt het als organisatie om te overleven, zo vraagt menigeen zich af? Hoe denken zij in de toekomst weer sportevenementen te kunnen organiseren? Vragen waar soms wel een antwoord op is, en soms niet. Maar er is vertrouwen in de veerkracht van de club: “In vijftig jaar tijd hebben we gelukkig een gezonde en solide club opgebouwd, die niet zomaar omwaait. Dit is natuurlijk een uitzonderlijke crisis, maar we werken aan creatieve en vernieuwende oplossingen. Daar kunnen we in een volgende fase weer ons voordeel mee doen. We komen hier vast sterker uit.”

De laatste jaren zijn er wel enkele afgelastingen gezien, denk aan gestopte of afgeblazen evenementen in verband met te grote warmte en risico’s voor de volksgezondheid. Een professionele organisatie neemt zijn verantwoordelijkheid en bij Le Champion zien ze deze verantwoordelijkheid. Maar zo extreem als nu is het nog nooit geweest.

Wie is de baas?

De Rijksoverheid, veiligheidsregio en burgemeester hebben allemaal iets te zeggen over evenementen. Het kabinet heeft de meeste macht, maar een burgemeester kan in samenspraak met adviseurs en veiligheidsdiensten ook besluiten dat een evenement om zwaarwegende redenen niet doorgaat. Uiteindelijk was het Le Champion zelf dat in het geval van het Dam tot Damweekend moest besluiten of het door kon gaan. In samenspraak natuurlijk met de burgemeester van Zaanstad, in zijn rol als voorzitter van de Veiligheidsregio. De vergunningverlener heeft daarbij een zware stem en wordt ingefluisterd door veiligheidsdiensten als het GHOR.

Dit jaar is er dus geen Dam tot Damloop. Uiteindelijk was het geen optie om door te gaan. Mede door de richtlijnen van het kabinet voor grote evenementen, door het massaal aanwezige publiek langs de routes, door de verantwoordelijkheid voor de gezondheid van de deelnemers en door de druk op medische hulpdiensten en zorginstellingen.

Is dit de beste beslissing? Volgens van der Jagt wel: “Het is natuurlijk bijzonder jammer, want het is een prachtig evenement en een grote teleurstelling voor mensen die ervoor aan het trainen waren, voor de organisatie en voor het publiek. Maar het besluit was ook onvermijdelijk. Het kabinet, lokale bestuurders, veiligheidsdiensten: iedereen is natuurlijk heel voorzichtig door alle risico’s. We hebben dan ook vooral bijval en begrip gezien voor het feit dat we onze verantwoordelijkheid hebben genomen. Iedereen begrijpt dat dit niet het moment is voor zo’n groot evenement.”

Volgend jaar is er vast wel weer een Dam tot Damloop. Misschien minder massaal dan vroeger, misschien niet. Niemand die het weet! Tot die tijd maar doortrainen voor een toptijd.