Het fenomeen #selfie: van schrift- naar beeldcultuur

In 2006 koos Time Magazine ‘You‘ tot persoon van het jaar. Op de cover prijkte een spiegel waarin de lezer zijn eigen reflectie zag. Aanleiding was de bijdrage die miljoenen mensen dagelijks leverden door content toe te voegen aan YouTube, Wikipedia, Flickr en MySpace. Fast forward naar 2013: in het veranderde medialandschap zijn Twitter, Facebook, Instagram en Snapchat de populairste netwerken om je gezicht via een zogenaamde ‘selfie’ te laten zien.

Op Instagram – het epicentrum van de selfie-revolutie – zijn momenteel meer dan 53 miljoen foto’s getagd met de hashtag #selfie. Eind oktober kwam in een week tijd het woord #selfie in meer dan 368.000 statusupdates op Facebook voor. In diezelfde periode op Twitter werd #selfie in meer dan 150.000 tweets gebruikt. En sinds kort bestaat ook de smartphone-applicatie Selfie die zich concentreert op de narcistische mens. Frappant is overigens de vlucht die het woord selfie heeft doorgemaakt. In 2012 kwam het volgens Google Trends nog niet eens voor op Internet.

2013: Het jaar van de Selfie

De term werd reeds in 2005 bedacht door ontwerper en fotograaf Jim Krause: “A ‘selfie’ is one of those images that is taken by aiming a camera at yourself.”  Aan het einde van vorig jaar stond het woord selfie opeens in de top tien lijst van buzz words van Times Magazine. Volgens het artikel ‘Self-portraits and social media: The rise of the ‘selfie’ is selfie-ism overal. Het woord staat zelfs op de nominatie om opgenomen te worden in de Oxford English Dictionary.

De Nederlandse Dikke van Dale maakte op dinsdag 22 oktober bekend dat het woord selfie samen met ‘mindfuck’, ‘sukkelseks’ en ‘wazzup’ inmiddels in de digitale versie van het woordenboek is opgenomen. Een selfie staat hier te boek als: ‘fotografisch zelfportret, vaak gemaakt met de camera op armlengte en gepubliceerd op sociale netwerksites e.d.’

Selfies van beroemdheden

In het televisietijdperk zei Andy Warhol ooit “In the future everybody will be world famous for fifteen minutes”. In het realtime tijdperk waarin we nu leven, lijkt het alsof iedereen beroemd is. Iedereen creëert met het publiceren van een selfie zijn of haar eigen ‘fifteen seconds of fame’. Niet verwonderlijk dat ook beroemdheden de selfie aangrijpen om de camera op zichzelf te richten. Hillary Clinton deed het met haar dochter, Bill Clinton deed het met Bill Gates, de Marsrover Curiosity maakte een zelfportret, de paus deed het en afgelopen week was het meisje Valentina even voorpaginanieuws, toen zij een selfie maakte tijdens een concert van Beyonce.

Macaber narcisme of niet?

Dat het maken van een selfie narcistische trekken heeft, mag duidelijk zijn. Het levert echter ook grappige beelden op. Zo werd een dame in het hoofd gebeten door een kameel terwijl ze een foto van zichzelf maakte en wist Malik Whiter (@SpideyNikka) de wereld te verbazen door een zelfportret te maken terwijl zijn lerares haar eerste weeën had.

Bij bovenstaande foto sloeg de vertwijfeling toe. Ging Whiter niet te ver met zijn foto? De digitale ijdelheid slaat echter door wanneer jongeren foto’s van zichzelf gaan maken op begrafenissen en crematies. Tenminste zo was het commentaar op de Tumblr die vorige week gelanceerd werd: ‘Selfies At Funeral‘ door Fast Company schrijver Jason Feifer. Maar wie zijn wij, de ouderen, om zo met het vingertje naar de jongeren te wijzen. Als dit hun manier is om verdriet te verwerken, waarom moeten wij hier dan iets van vinden?

De overgang van schrift- naar beeldcultuur

Selfies weerspiegelen de overgang van een schrift- naar een beeldcultuur. Een beeld zegt immers meer dan duizend woorden. Het zijn momentopnames die leiden tot zelfreflectie. En door zelfportretten te delen vertellen ze een eigen verhaal. Het is een visueel dagboek waardoor anderen een beter beeld krijgen van hoe het met je gaat. Ambient awareness noemt Clive Thompson dit verschijnsel in zijn nieuwe boek ‘Smarter Than You Think. Technologie creëert als het ware een zesde zintuig waardoor we ons nog beter bewust zijn van onze omgeving. Dankzij de smartphone en sociale netwerken zijn selfies dus ook niet meer weg te denken. Ze maken voorgoed een onderdeel uit van ons bestaan.