Mobiel usability-onderzoek: hoe pak je dat aan?

Je hoeft niet te gissen naar knelpunten in het gebruik van mobiele websites en apps. Net als bij het gebruik van het web op computers kunnen mobiele gebruikers op een laagdrempelige manier testsessies doen. Hoe gaat dat in de praktijk? We bespreken de verschillen en geven praktische tips.

Begin 2011 schreven we een serie over usability-onderzoek met de titel: Usability-onderzoek kan sneller en goedkoper. Dit is ook van toepassing op mobiel usability-onderzoek. De nadruk bij het artikel lag op het testen van websites en intranetten op computerbeeldschermen. In 2009 schreef Ronald Verschueren op Frankwatching het artikel: Usability mobiele applicaties en sites: teleurstellingen, tips & tricks. Mijn artikel is een update voor mobiel usability-onderzoek.

Mobiel vs. normaal usability-onderzoek

Proefpersonen

Het vinden van proefpersonen is een essentieel onderdeel van usability-onderzoek. Soms zijn de proefpersonen jonger en hoger opgeleid. Als alleen onderzoek op bepaalde apparaten wordt gedaan, moeten de specifieke gebruikers daarvan worden gevonden. Met de verschillende Android-versies kan dat nog wel eens een uitdaging zijn.

Taken

Mobiele sites of apps zijn meestal taakgerichter dan de normale website. De beperkte schermruimte betekent dat er nog meer gefocust moet worden op de belangrijke content en acties. Op Frankwatching is daar al vaak aandacht aan besteed.
De uit te voeren taken zullen zo goed mogelijk  moeten aansluiten op het daadwerkelijke gebruik. Factoren die spelen bij mobiel gebruik:

• Locatie: mobiele gebruikers willen vaak iets weten of doen afhankelijk van hun locatie.
• Tijd: vaak willen mobiele gebruikers binnen een korte tijd iets doen. Snelheid is daarbij van belang.
• Gedrag: omdat de tijd vaak beperkt is, worden alleen korte, concrete taken uitgevoerd. Rustig iets uitzoeken doen mobiele gebruikers niet.

De opdrachten van het onderzoek zullen hier rekening mee moeten houden.

Context

De omgeving van mobiele gebruikers is natuurlijk echt anders. De apparaten worden overal mee naartoe genomen en op plekken gebruikt waar onderzoek soms onmogelijk is. Een eerste keuze is onderzoek in het veld of in een gecontroleerde omgeving. In het veld is natuurgetrouwer, maar kan wat praktische moeilijkheden met zich mee brengen. Toch zijn er testopstellingen waarmee echt mobiel gebruik benaderd kan worden.

Testopstelling

Deze afbeelding is niet langer beschikbaar.

Wat echt afwijkt, is de manier waarop het verloop van het onderzoek wordt vastgelegd. Mobiele apparaten worden nou eenmaal (meestal) met de hand vastgehouden. Het scherm is dus beweeglijk. Voor een onderzoek zijn opnames van het scherm cruciaal.

Om vast te leggen wat er op het scherm gebeurt, kunnen de volgende opstellingen worden gebruikt:

• Vaste camera. Dit is een typische opstelling in een lab, waarbij een camera ‘meekijkt’ over de schouder van de proefpersoon. Op het werkblad staat aangegeven binnen welke ruimte het apparaat moet blijven. Een nadeel is de beperkte bewegingsvrijheid en het feit dat de proefpersonen niet ‘buiten’ zijn.
• Camera aan mobiel. Op het web staan meerdere voorbeelden van doe–het–zelf camera-opstellingen. Meestal wordt gebruik gemaakt van een tuigje waarop het mobiele apparaat en een webcam zijn bevestigd. Deze opstelling biedt al meer bewegingsvrijheid, maar de aansluiting van de webcam op een computer beperkt deze wel.
• Draagbare camera. Door een camera aan een pet of helm vast te maken, wordt in de kijkrichting van de proefpersoon opgenomen. Dit kan ook buiten toegepast worden, maar kan voor proefpersonen onhandig of onprettig zijn.
• Screen capture. Op computerbeeldschermen is het vrij makkelijk om direct opnames van het scherm te maken met screen capture software. Bij mobiel ligt het wat moeilijker. Met Android-apparaten is het nog vrij eenvoudig te doen met de Android Software Developer Kit. Voor Windows Phone 7 zijn er tools (bijvoorbeeld één uit China), maar die vereisen vaak installaties van software of scripts. Bij iOS-apparaten kan het alleen als ze gejailbreakt zijn. Voor proefpersonen die hun eigen apparaat willen gebruiken, zijn deze methodes vaak niet wenselijk.

Verloop

De testopstelling is anders dan bij een onderzoek naar PC, maar het verloop van de test is vrijwel hetzelfde. Als proefpersonen niet hun eigen mobiele apparaat gebruiken, is een duidelijke instructie van het apparaat nodig. Daar moet voldoende tijd voor gereserveerd worden.

De hardop-denkmethode wordt ook toegepast, waarbij de testleider wat vaker vraagt welke acties zijn uitgevoerd. Dit omdat interactie vaak sneller en vluchtiger gebeurt.

Resultaten en analyse

Na afloop van de onderzoekssessies moeten de resultaten geanalyseerd worden. Hierin is weinig verschil met onderzoek op computers. Een nuttige tool die bij meer kwalitatieve usability-onderzoeken kan worden toegepast is Reframer. Daarmee kunnen meerdere testleiders observaties invoeren en direct categoriseren, taggen en prioriteren. Aanpassingen die het meest waardevol zijn, komen zo vanzelf bovendrijven.

Uitkomsten vergelijken

Bij gelijktijdig onderzoek van een site op verschillende apparaten kunnen de uitkomsten vergeleken worden. Als dezelfde knelpunten op meerdere apparaten worden ontdekt, moet er aan het concept gewerkt worden. Zijn de knelpunten specifiek voor de apparaten, dan zal de frontend waarschijnlijk geoptimaliseerd moeten worden. Zo kan mobiel usability-onderzoek bijdragen aan verbeterde online-communicatie op alle kanalen en apparaten.

Conclusie

Usability-onderzoek op mobiele apparaten kan ook vrij goedkoop en snel. Op praktisch niveau is het net wat ingewikkelder, maar zeker geen raketwetenschap. Bovendien kan het een meerwaarde zijn als ook onderzoek wordt gedaan op andere apparaten.