Wordt nep de nieuwe werkelijkheid voor Generatie Z?

Generatie Z zijn de leiders van de toekomst. Ze groeien op in een wereld waar echt en onecht steeds moeilijker zijn te onderscheiden. In deze wereld moeten we hen meer begeleiden en coachen op het gebied van ethiek in de digitale wereld. Zodat zij zelf de juiste keuzes kunnen maken voor hun generatie. In dit artikel neem ik je mee in de nieuwe werkelijkheid. Een wereld waar het verschil tussen echt en nep niet meer te onderscheiden is. Dit komt tot uiting bij het delen van desinformatie, het creëren van nepaccounts en het opzetten van digitale maskers. Welkom in de nieuwe wereld!

Your future hasn’t been written yet. No one’s has. Your future is whatever you make it. – Doc Brown (1985)

Laten films ons de toekomst zien? De makers van de film Back To The Future uit de jaren tachtig hadden een aantal zaken goed voorspeld. Hoofdrolspelers Marty McFly en Doc Brown lieten de kijker voor het eerst kennismaken met spraakgestuurde computers, drones en tablets. In Back to The Future ging het vooral om technologische vernieuwingen. Voor de makers van de filmserie duurde het jaren voordat hun voorspellingen uitkwamen en fictie werkelijkheid werd.

Black Mirror

I like technology, but ‘Black Mirror’ is more what the consequences are, and it doesn’t tend to be about technology itself: it tends to be how we use or misuse it. We’ve not really thought through the consequences of it. – Charlie Brooker (2013)

De populaire Netflix-serie Black Mirror laat ook een nieuwe generatie een toekomst zien. In verschillende afleveringen worden de negatieve kanten van technologie en social media uitvergroot. Charlie Brooker, de schrijver van de sciencefiction-serie, hoeft waarschijnlijk niet lang te wachten voor zijn voorspellingen waarheid zijn.

De recente Instagram-documentaire #followme van Nicolaas Veul laat pijnlijk zien hoe de Black Mirror-aflevering Nosedive uit 2016 dichterbij is dan we denken. Deze aflevering speelt zich af in een wereld waarin mensen elkaar kunnen beoordelen van één tot vijf sterren voor elke interactie die ze hebben. Dit kan hun sociaaleconomische status beïnvloeden. #followme laat zien hoe op Instagram wordt gestreden om volgers en populariteit en hoe je populariteit en nepvolgers kunt kopen voor weinig geld.

We naderen snel een nieuw tijdperk. Een tijdperk van nepvolgers en desinformatie waar echt niet meer te onderscheiden is van nep. Het genre science fiction lijkt daarmee gedegradeerd te zijn tot het drama- en reality-genre. Wat is nog echt? Wie is nog echt?

Generatie Z in de “netwerk society”

De nieuwe generatie – generatie Z oftewel vier miljoen Nederlandse jongeren die na 1996 zijn geboren – is opgegroeid met smartphones en tablets. Een generatie geboren in het digitale tijdperk waarvoor het internet vanzelfsprekend is.

Generatie Z wordt vaak ten onrechte digital native genoemd waar multitasking zo gewoon voor is. Ze doen heel veel activiteiten tegelijk. Van appen, netflixen, huiswerk maken, tot Spotify luisteren en het checken van socialmedia-kanalen. In feite is bewezen dat mensen ongeacht hun leeftijd niet kunnen multitasken.

Generatie Z transformeert en versterkt continu levenservaringen met social media, zowel positief als negatief, door een nieuwe sociale omgeving te creëren ten opzichte van eerdere generaties op die leeftijd. Social media hebben ertoe geleid dat juist deze generatie veel informatie over zichzelf of zijn omgeving en hun leeftijdsgenoten verspreidt. Ze communiceren online intensief met elkaar. Liken, het sharen van elkaars posts, veelvuldig taggen, zoeken voor inspiratie op Instagram of 1-op-1 communicatie met Snapchat of WhatsApp behoren tot de dagelijks activiteiten van deze generatie om hun sociale leven op peil te houden. Dit sluit aan bij wat de socioloog Manuel Castells de “network society” noemt. Dit is een nieuwe sociale structuur, waarin netwerken zoals social media de voornaamste sociale bouwstenen vormen.

Kan Generatie Z nep van echt onderscheiden?

In enkele jaren vertegenwoordigt generatie Z veertig procent van de consumentenmarkt. Het is ook een generatie die extra vatbaar is voor fake nieuws en social influencers. Het is juist deze generatie die in tegenstelling tot de generatie ervoor steeds verder terug kruipt in eigen filterbubbel. Ze lezen geen kranten, geven de voorkeur aan nieuws via peers ten opzichte van objectief nieuws. Zo haalt een hele grote groep laagopgeleide jongeren ten opzichte van hoogopgeleide jongeren zijn of haar nieuws voornamelijk via socialmedia-kanalen.

Generatie Z leest en reageert op berichten van gelijkgestemden op dark social. Dit zijn niet-openbare socialmedia-platforms zoals WhatsApp, Snapchat en Facebook Messenger. Er is een grote kans dat ze hiermee de grip op de realiteit verliezen. Jongeren kunnen nepnieuws niet goed genoeg herkennen. Een grote groep jongeren herkent niet wanneer een foto overduidelijk is gemanipuleerd of wanneer een bericht op Instagram gesponsord wordt.

Aanwezigheid van nepnieuws in filterbubbels leidt ertoe dat mensen helemaal niet meer geloven in feiten. Desinformatie kan hardnekkig worden als ze binnen een filterbubbel tot een collectief langetermijngeheugen gaan behoren, omdat groepen herinneringen ook kunnen vervormen. In deze “post-waarheidwereld” is het zeer aannemelijk dat economische ongelijkheid groeit, polarisatie toeneemt en vertrouwen in de wetenschap afbrokkelt in een steeds meer gefractioneerd medialandschap.

Doordringen in de filterbubbels

Natuurlijk worden er al verschillende experimenten uitgevoerd om toch met nieuwsfeiten door te dringen in de digitale bubbels van generatie Z. Zo gebruikt de NOS bijvoorbeeld Snapchat en Instagram. Vaak is er sprake van nieuws vanuit een verzachtende en andere invalshoek ten opzichte van traditionele mediakanalen. De bubbels worden nog kleiner met een nieuw aangekondigde koerswijziging door Facebook. Zuckerberg schrijft:

I believe a privacy-focused communications platform will become even more important than today’s open platforms. Privacy gives people the freedom to be themselves and connect more naturally, which is why we build social networks.

Organisaties proberen natuurlijk op slimme wijze in deze bubbels terecht te komen om jongeren te beïnvloeden.

Generatie Z heeft andere generaties nodig

Leven in een eigen filterbubbel en echt en nepnieuws niet kunnen onderscheiden. Dit kan leiden tot meer wantrouwen in mensen en tot het vergroten van de twijfel over met wie je wel of geen informatie deelt. Dit vertrouwen zou namelijk geschaad kunnen worden. Vertrouwen is de basis van alle communicatie. Gelukkig wordt aan de andere kant ook gesuggereerd dat juist jongeren anderen makkelijk vertrouwen, hoge verwachtingen hebben van integriteit en verwachten dat anderen empathie en goodwill tonen.

Generatie Z heeft oudere generaties nodig om dat spel van wantrouwen versus vertrouwen te spelen, omdat zij strategieën kunnen identificeren om de goede kant te bevorderen en de duistere kant te verminderen zonder in de val van naïviteit te stappen. Oudere generaties zouden juist de verbinding moeten aangaan om tieners te helpen en onethisch en oneerlijk online gedrag bespreekbaar te maken. Laten we niet vergeten dat social media ook juist relaties intensiveert en Generatie Z een gevoel van geluk brengt. Misschien is er wel veel meer positieve feel good in de dark social en kan #doeslief af en toe gebruikt worden. Uiteindelijk wordt niemand slechter van positief goed en betrouwbaar nieuws, toch?

Dystopie?

In het onderwijs hadden scholen in eerste instantie gebrek aan kennis en koudwatervrees voor het gebruiken van social media bij bijvoorbeeld het overbrengen van leerstof. Maar het is ook steeds duidelijker geworden dat social media ook enorme risico’s met zich meebrengen voor individuen, gemeenschappen, organisaties en zelfs voor de samenleving als geheel. Voorbeelden van deze “donkere kant” van social media zijn misbruik van privacy, cyberpesten, trollen, online heksenjachten en nepnieuws. In deze wereld met een oneindige berg aan online informatie en zoveel verbindingen tussen mensen en systemen, gaat het ook steeds moeilijker worden om de kwaliteit en de betrouwbaarheid van informatie op waarde te schatten. Reden te meer om hier aandacht aan te besteden binnen ons onderwijssysteem.

In een recent artikel van Baccarella en Kietzman worden de zeven bouwblokken van het honingraatmodel gebruikt om verschillende aspecten van de duistere kant van social media te begrijpen en te onderzoeken. Kietzmann benoemt hierin het verspreiden van ongepaste of nepcontent (sharing) en het bewust misleiden van mensen door onjuiste informatie in discussies (conversations).

De komst van deep fakes

We moeten ook steeds meer rekening gaan houden met door kunstmatige intelligentie-aangedreven chatbots en sociale bots die menselijk gedrag en conversaties nabootsen. Die kunnen daardoor ook een motor worden voor onjuiste informatie. De techniek staat niet stil. Dit maakt het nog moeilijker om te zien of een video gemanipuleerd is.

Het meeste bekende fake-filmpje is van filmmaker Jordan Peele. In het filmpje laat hij zien hoe makkelijk het is om Barack Obama dingen te laten zeggen die hij normaal gesproken niet zou zeggen. Peele laat zien hoe kinderlijk eenvoudig het is om zo’n filmpje te maken en waarschuwt mensen voor deze vorm van kunstmatige intelligentie. Deze deepfake-software gaat namelijk voor een grotere groep mensen toegankelijker worden. Meer mensen kunnen dus deepfake-content maken en daarnaast wordt het steeds moeilijker om deepfake-content te herkennen. Dit betekent daarnaast ook dat het nog makkelijker wordt om je online als iemand anders voor te doen. Hoe authentiek is iedereen dan online? Onder authenticiteit verstaan we de mate waarin iemand trouw is aan zijn eigen persoonlijkheid, geest, of karakter, ondanks externe krachten en invloeden.

Er is hoop

Peel ziet een dystopie, een (denkbeeldige) samenleving met louter akelige kenmerken waarin men beslist niet zou willen leven. Waar hebben we dit eerder gezien? Inderdaad, deze wereld waar Peele het over heeft is te zien in de Netflix-serie Black Mirror.

De socioloog Castells ziet hoop in nieuwe bewegingen en zegt dat mensen meer geïnteresseerd zijn in politiek dan ooit tevoren. Social media zijn belangrijker dan ooit. Castells:

Social networks have expanded citizens participation in politics but everyone also has the ability to spread fake news – leading to increased uncertainty. We literally do not have methodologies to predict or understand the future. We do not have any instruments to manage the multiple crises threatening our lives. We are in a crisis of legitimacy but there are embryos of hope in social movements and in alternatives being presented by some governments like France and Spain. We need to nurture these different values. Reconstruction is possible but needs to start from social movements and work upwards.

Ethiek in de digitale wereld

Vanaf 2021 wordt digitale geletterdheid verplicht voor basisscholen. In het nieuwe curriculum worden doelen opgenomen zoals:

• de invloed kunnen analyseren van media op de rechtsstaat
• democratie en de samenleving
• het kunnen herkennen van de invloed van media op sociale interactie en persoonlijke levenssfeer
• het kunnen herkennen van de betekenis van media voor de samenleving
• het herkennen van media-uitingen

Een goede ontwikkeling, maar we kunnen deze discussie niet alleen overlaten aan het onderwijs. De dialoog over ethiek in de digitale wereld moet op vele plaatsen en kanalen gevoerd worden door verbindingen te maken tussen generaties, onderwijs en bedrijfsleven, maar ook tussen online en fysieke ontmoetingen.

De slotscène

Generatie Z heeft mede dankzij social media een veel groter wereldwijd netwerk van connecties en vrienden dan elke andere generatie hiervoor. Het is een generatie die zich probleemloos met anderen over de hele wereld verbindt, die zich meer wereldburger vindt dan inwoner van een land of stad en dus misschien wel het beste en snelste heeft aangepast aan een nieuwe cultuur. Sociale verbanden worden anders georganiseerd dan voorheen. Castells noemt dit real virtuality, waarmee hij zegt dat samenlevingen zich organiseren in stromen tussen knooppunten. Hierbinnen worden sociale verbanden vormgegeven door zogenoemde space of flows.

De opgroeiende generatie Z zijn de leiders van de toekomst. Juist daarom moeten we ze helpen om met leren kritisch te denken over content op social media om zelfstandig te komen tot weloverwogen en beargumenteerde afwegingen, oordelen en beslissingen. We moeten ze meer begeleiden en coachen op het gebied van ethiek in de digitale wereld, zodat zij zelf juiste keuzes kunnen maken voor hun generatie.

Vroeger speelde de kerk hier een rol in. Nu moeten andere initiatieven en instanties dit gat vullen om de verbinding te maken en de dialoog hierover te voeren. Blijf in ieder geval alert op social media. Vertrouw op elkaar, maar wees niet naïef en blijf kritisch denken.

In welke film zitten we op dit moment? Hoe gaat de nieuwe werkelijkheid eruitzien? Wie het weet, mag het zeggen. In de nieuwste Black Mirror-aflevering “Bandersnatch” kan de kijker zelf bepalen hoe verhaal afloopt, dus waarom hier niet?

Literatuurlijst

Howard, P.N. (2011). Castells and the Media: Theory and Media. Hoboken, NJ: Wiley. ISBN: 9780745652597.