Flitspeilingen voor burgerparticipatie: de aanpak van Utrecht & Tilburg

‘De gemeente gaat van buiten naar binnen werken.’ ‘Nieuw beleid maken we samen’. Deze quotes sieren menig coalitieakkoord. Maar om inwoners te betrekken, moet je ze wel eerst bereiken. Uit alle lagen van de bevolking. Want niet iedereen wil naar een inspraakavond of een online platform komen. Nieuwste ontwikkeling in burgerparticipatie zijn flitspeilingen. Vaak gaat het om een korte vragenlijst die via Facebook & Instagram wordt verspreid onder alle lagen van de bevolking. In tegenstelling tot inspraakavonden en burgerpanels, geven deze wèl een representatief beeld van wat “de bevolking” vindt.

Bij gemeenten als Tilburg en Utrecht worden flitspeilingen al toegepast. Ik sprak er met communicatieadviseurs en beleidsmedewerkers in het sociaal domein, misschien wel het moeilijkste veld om mensen uit alle lagen van de bevolking bij te betrekken.

Ervaringen gemeente Utrecht

Lisanne Roossien (communicatieadviseur bij de gemeente Utrecht) vertelt enthousiast over de peiling over de U-pas (afkorting voor Utrechtpas, red.) voor iedereen: “Op verzoek van de gemeenteraad zochten we uit of we de U-pas, nu voor mensen met een laag inkomen, kunnen en willen uitbreiden naar een pas voor iedereen in Utrecht. Net zoals Rotterdam de Rotterdampas heeft. Naast alle beleids- en financiële afwegingen, wilden we weten wat Utrechters vinden van dit idee. Wat zij met de U-pas zouden willen doen en welk bedrag zij redelijk zouden vinden. We kozen voor een flitspeiling via Facebook en Instagram, omdat dit de snelste manier is om veel mensen te bereiken en toch reacties te krijgen van een representatieve doelgroep. Dit hielp in het verhaal naar de raad.”

Collega Femke van der Meij vult aan: “In het kader van Utrecht Schuldenvrij waren we op zoek naar nieuwe ideeën om schulden te voorkomen en te verminderen. Daarvoor hadden we ook een stadsgesprek gepland. Met de flitspeiling kregen we heel nieuwe suggesties. Ook meldden zich zo’n 150 mensen aan voor het stadsgesprek. Tot mijn verbazing kwamen ze bijna allemaal! Een nieuwe, gemotiveerde groep.”

Ervaringen gemeente Tilburg

Rob van de Ven (communicatiestrateeg bij de gemeente Tilburg) heeft ervaring met een peiling over eenzaamheid: “Eenzaamheid is een urgent en complex probleem. Onze bestuurders gaven aan graag meer voeling te krijgen bij het onderwerp. Hoe speelt eenzaamheid in Tilburg, bij wie, hoe herken je het en wat is eraan te doen? Een flitspeiling bleek een geschikt middel om hier inzicht in te krijgen. Binnen een week tijd vulden bijna duizend inwoners de korte vragenlijst volledig in. 80% van de respondenten gaf aan wel iemand in zijn of haar omgeving te kennen die eenzaam is. Het blijkt onder alle leeftijden voor te komen. De flitspeiling sluit goed aan op onze werkwijze Agenderen op zijn Tilburgs, waarbij we permanent op zoek gaan naar antwoorden op de vraag: wat doet er werkelijk toe in een mensenleven? Zonder vooraf gewenste uitkomsten of oplossingen te benoemen. Maar mensen echt te zien, te horen en te waarderen.”

Samenwerking vanuit verschillende disciplines

Lisanne Roossien: “Om snel te kunnen schakelen is een goede samenwerking tussen beleidsadviseur, communicatieadviseur, adviseur bij de redactie en analist van de peiling noodzakelijk. Het zwaartepunt van de samenwerking ligt in: wat wil je bereiken, wie wil je bereiken, vanuit welk frame en welke vragen wil je stellen? Het opstellen van de teksten en vragen luisteren nauw. Gedurende de tijd dat de Facebookadvertentie online staat, moet je het aantal mensen dat de peiling ingevuld heeft, op de voet volgen. Op basis van de doorlooptijd, vaak enkele dagen tot een week, kan een collega van de redactie (adviseur op gebied van Facebookadvertising, red.) het budget per dag voor de advertentie ophogen of – als het storm loopt – desgewenst verlagen.”

Representativiteit

Elke peiling heeft er last van: bepaalde groepen zijn oververtegenwoordigd of ondervertegenwoordigd. Er zitten bijvoorbeeld meer ouderen dan jongeren in de peiling. Of andersom. Of meer mannen dan vrouwen. Zulke “scheefheden” moet je eerst corrigeren voordat je de uitkomsten gaat berekenen.

Een bekende scheefheid is die van betrokkenheid bij de overheid. De bevolking kun je grofweg indelen in drie groepen: overheidsbetrokkenen, het redelijke midden en overheidsafzijdigen:

‘Overheidsbetrokkenen’ vormen ongeveer een kwart van de bevolking. De overheid weet deze groep vaak goed te bereiken via inspraakavonden of online platforms. De rest van de bevolking – het “redelijke midden” en de groep “overheidsafzijdigen” – laat zich lastiger betrekken. Met een flitspeiling – uitgezet via (social) mediakanalen die een groot bereik hebben zoals Instagram, Facebook en lokale kranten – lukt dat wel. Binnen enkele dagen reageren honderden tot duizend mensen, uit alle lagen van de bevolking. Deze corrigeer je op scheefheden en daarna zijn de uitkomsten representatief. Belangrijk voor college én raad.

Andere voordelen

Burgerparticipatie is een groot goed, maar bereikt in de praktijk alleen een kleine groep, zo blijkt uit onderzoek naar ervaringen met burgerparticipatie. Met een meer laagdrempelige aanpak krijgen veel grotere groepen burgers de gelegenheid hun mening te geven over zaken die hen direct raken. Zoals afvalscheiding, parkeren, maar ook “grote zaken” als de energietransitie en ruimtelijke opgaven. De ervaringen met het sociale domein laten bovendien zien dat ook lastige vraagstukken meer respons krijgen als je de vragen breder verspreidt dan alleen de geijkte kanalen.

De brede verspreiding heeft ook een grotere betekenis: in veel burgerpanels zitten mensen die zich van nature al betrokken voelen bij overheidsvraagstukken. Die vormen geen afspiegeling van de bevolking. Met een breed verspreide flitspeiling die je corrigeert voor scheefheden, corrigeer je dat. Bovendien laat je als gemeente zien dat je met een openbaar toegankelijke enquête ook echt alle lagen van de bevolking betrekt. Als je de uitkomsten van de enquête daarna terugkoppelt op dezelfde kanalen, is dit transparant en duidelijk. Het helpt om het vertrouwen van de burger terug te winnen. Natuurlijk moet het gemeentebestuur met de uitkomsten ook echt wat doen. Alleen zo maakt ze een motto als ‘de gemeente maken we samen’ echt waar.

Flitspeiling is meer dan data verzamelen

Rob: “Dit was voor ons de eerste keer dat we met een flitspeiling experimenteerden. Vooraf zagen we het als een handig middel om data, ervaringen en ideeën te verzamelen. We hadden ons echter niet zo gerealiseerd dat de flitspeiling zelf direct online het gesprek initieert. Honderden reacties met vragen, suggesties en persoonlijke verhalen werden onder de flitspeiling op Facebook gedeeld. Ook ontvingen wij als gemeente privéberichten van enkele inwoners die aangaven zelf eenzaam te zijn. Deze mensen hebben we uitgenodigd voor het Valentijnsdiner dat in het kader van ontmoeting en verbinding georganiseerd werd. Een flitspeiling verzamelt dus niet enkel data, maar zet ook direct een beweging in gang.”

Leerpunten zijn er ook. Lisanne: “Ondanks dat er gecorrigeerd wordt voor scheefheid, raad ik aan om bij het maken van de advertentie op Facebook rekening te houden met wie je aanspreekt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een vrouw op de foto meer vrouwen aanspreekt om te reageren. Experimenteer daarom in de oproep met verschillende soorten teksten en beelden, om verschillende groepen aan te spreken.”

Femke vult aan: “Laat de invuller van de enquête ook weten wat er met zijn of haar reactie gebeurt. Dat kan ook een mededeling zijn: ‘we verwachten dat de uitkomsten dan en dan klaar zijn en dan en dan naar de raad zullen gaan in de vorm van een voorstel.’ Deze vorm van informeren heet ‘geïnformeerd wachten’. Uiteraard kun je alle invullers van de enquête aan het eind van de vragenlijst ook de vraag stellen of ze de uitkomsten persoonlijk willen ontvangen. Dat gebeurt vaker – maak het standaard.”

Tips en trucs bij betrekken van unusual suspects via flitspeilingen

1. Bepaal voor je thema het doel en de doelgroep

Vooral het doel bepalen is cruciaal. Zo is een peiling naar het draagvlak voor een nieuwe maatregel iets heel anders dan een peiling naar de beleving van bestaande knelpunten of pluspunten.

2. Maak een korte vragenlijst in gewoon Nederlands

Veel vragenlijsten bevatten jargon, voelen niet in wat inwoners trekt of bevatten simpelweg te veel vragen – waardoor velen afhaken. Allemaal faalfactoren die eenvoudigweg omgeklapt kunnen worden om de peiling tot een succes te maken.

3. Zorg voor voldoende respondenten

Wil je een afspiegeling van de bevolking krijgen? Dan is het belangrijk om genoeg respondenten te krijgen. Minimaal 1000 is in elke peiling het minimum om de betrouwbaarheid van de uitkomsten op peil te brengen.

4. Corrigeer scheef verdeelde groepen en bereken daarna pas de uitkomsten

Hang gewichten aan groepen die over- of ondervertegenwoordigd zijn. Vraag daarom altijd naar leeftijdscategorie, geslacht en betrokkenheid bij de overheid. Laat scheefheden ook openlijk zien aan het college en de raad – én hoe je deze hebt gecorrigeerd. Bereken daarna pas de uitkomsten.

5. Doe aan datamining voor gerichte aanpak per doelgroep

Maak ook analyses: wijkanalyses, leeftijdanalyses, genderanalyses etc. Vaak leeft iets sterker of juist minder sterk in bepaalde groepen. Het kan best zijn dat vrouwen zich meer geroepen voelen voor het een en mannen voor het ander. Of jong versus oud, etc. Destilleer vervolgens persona’s voor de ontwikkeling van beleid en communicatie.

6. Koppel de uitkomsten consequent terug

Laat de invuller van de enquête ook weten wat er met zijn of haar reactie gebeurt. Bijvoorbeeld door op dezelfde kanalen aan te geven: a) wanneer je de uitkomsten verwacht, b) daarna: wat die uitkomsten zijn en c) dan: wat de gemeente met de uitkomsten gaat doen en wanneer dat bekend zal worden.

7. Herhaal de peiling na de nulmeting

Wil je weten of de houding, de kennis of het gedrag van inwoners ook daadwerkelijk is veranderd na invoering van de nieuwe maatregel? Houd dan na verloop van tijd een nieuwe peiling om de impact te meten. Zo houd je de vinger aan de pols en maak je voortgang zichtbaar.

Wat vind jij?

Naast de usual suspects ook het onzichtbare midden en de overheidsafzijdigen betrekken is een uitdaging. Het belangrijkste doel: een representatief beeld krijgen van wat “de bevolking” van iets vindt. Je hebt in dit artikel gelezen hoe de gemeenten Tilburg en Utrecht het aanpakken. Heb jij nog andere mooie voorbeelden? En wat vind je van deze aanpak? Ik lees het graag in de reacties.