Filter
ChatGPT Illusies rondom aandacht, multitasking en concentratie ontkracht
Al die appjes, nieuwsberichten, updates en foto’s op social media en internet schreeuwen om onze aandacht. Ze leiden ons af van wat we aan het doen zijn (of zouden moeten doen). Onderzoeken waarschuwen ons over de extreem negatieve gevolgen van onder andere multitasken. Maar is dit wel terecht? Kunnen we niet gewoon onze concentratie trainen?
Naast de opkomst van de digitale samenleving is er nog een ontwikkeling gaande, zo schrijft Stefan van der Stigchel in zijn boek ‘Concentratie’ (aff.). We weten namelijk steeds meer over ons gedrag en hoe ons brein functioneert. Aan de hand van meerdere onderzoeken neemt hij je mee in het verhaal over aandacht, het onderdrukken van afleidende prikkels, richting het ultieme doel: het trainen van onze concentratie. Want dat kan! We kunnen zelf het heft in handen nemen en de juiste keuzes maken in tijden van extreme afleiding.
De huidige aandachtseconomie
Doordat we altijd online zijn, lijkt het erop dat de informatiestroom maar blijft groeien. En meer informatie betekent: meer en sneller beslissingen maken. Want waar besteden we aandacht aan en welke info negeren we? We laten ons hierbij leiden door de eerste reactie die in ons opkomt. Die reactie is gebaseerd op onze kennis van de wereld en informatie die we in het verleden de moeite waard vonden. Aandacht speelt dus een belangrijke rol in onze beslissingen!
Het is dan ook geen toeval dat reclames inspelen op die aandacht. Neem brood dat gebakken is met ‘aandacht en passie’. Al sinds de komst van de afstandsbediening en de mogelijkheid tot zappen wordt aandacht steeds schaarser en dus interessanter, ook voor adverteerders. Want hoe valt jouw advertentie nog op naast al die andere uitingen? Auteur Van der Stigchel noemt in dit geval het mooie ‘doorverkopen van vrijwillige aandacht’, waar we nu in kunnen handelen. Denk aan de betekenis van een like op Facebook: betekent dit dat je écht de aandacht hebt van de ontvanger?
Nieuwe informatie als beloning
Even terug naar de basis: waarom hebben we minder geconcentreerde aandacht voor zaken en waarom checken we zo graag reflexmatig onze telefoon? Dit is een typisch geval van conditionering, ook wel een stimulus-responserelatie genoemd. We raken verslaafd aan het bekijken van onze appjes want het zijn telkens nieuwe prikkels die belonen. De nieuwe informatie vertelt ons constant iets nieuws of onverwachts. Van der Stigchel noemt hier terecht dat het best raar is dat iemand die jou een berichtje stuurt, jouw kostbare aandacht dus even afpakt.
Het is lastig om je te concentreren als je aandacht steeds wordt afgeleid, omdat aandacht als het ware de toegangspoort is tot je werkgeheugen. Focus houden op een taak in het werkgeheugen is dus van belang voor opperste concentratie. Alleen zo kun je je taak goed uitvoeren en je acties evalueren, in plaats van op de automatische piloot iets uitvoeren.
Twee soorten aandacht
Het is goed om je bewust te zijn van een klassiek onderscheid tussen twee typen aandacht. Allereerst is er vrijwillige aandacht voor taken waar je werkgeheugen mee bezig is. Ben je geconcentreerd, dan is deze soort aandacht sterk aanwezig. Daarnaast is er automatische en reflexmatige aandacht, hier heb je geen controle over! App-notificaties of een gevoel zoals angst kunnen je concentratie verstoren. Bij angst geeft je werkgeheugen bijvoorbeeld prioriteit aan het inspecteren van je omgeving (in plaats van je te focussen op je werk).
De illusie van multitasking: we overschatten onszelf
“Geen probleem, ik ben een ster in multitasken.” Je hoort het vaak iemand zeggen. Helaas blijkt zoiets als multitasking niet te bestaan: we wisselen juist heel snel tussen taken. Task switching laat ons zien hoe flexibel ons brein kan omgaan met de omgeving. Maar helaas, dit heeft een prijs. We worden niet alleen trager in het uitvoeren van de taak, maar maken ook meer fouten. Dit hangt natuurlijk wel af van hoe ingewikkeld de taken zijn. Overigens zijn er geen verschillen gevonden hierin tussen man of vrouw.
Nadelen op de werkvloer
Het blijkt dat veel van de wisselingen van taken worden veroorzaakt omdat werknemers worden gestoord tijdens hun werk. Het is gezellig als een collega een praatje komt maken, maar wees je ervan bewust dat dit wel effect heeft op je concentratie.
Maar werknemers zijn zelf ook schuldig aan task switching. Onderzoek laat zien dat veel mensen aangeven dat ze aan verschillende projecten tegelijk werken. Dit kan nadelig zijn, want kom je door regelmatig wisselen van taak nog wel echt tot de kern van de zaak? Je kunt hierbij denken aan een zolderkamer als metafoor: deze staat symbool voor een plek zonder afleiding waar opperste concentratie nog mogelijk is. Misschien kom je alleen zo tot ‘grootse’ ontdekkingen.
Een andere consequentie is dat regelmatige onderbrekingen vragen om een andere werkstrategie. Het kan zijn dat je sneller en haastiger gaat werken, waardoor stresshormonen worden aangemaakt. Hierdoor zul je meer vermoeid zijn aan het einde van de dag.
Lezersvraag: Kantoortuinen worden steeds populairder met onder andere het idee van kruisbestuiving. Maar de vele aanwezige prikkels daar, zullen die effect hebben op concentratie van werknemers?
Concentratie bij je ontvangers
Als zender hoop je dat jouw ontvanger zich zo goed mogelijk concentreert op je bericht. De gedachte dat men bijvoorbeeld maar een korte aandachtsspanne heeft en dat daarom een video maar maximaal 2 minuten mag duren, is natuurlijk onzin. Is je video interessant genoeg, dan kan de aandachtsspanne veel langer zijn. Online platformen hebben hiernaast natuurlijk ook nog verschillende doeleinden: YouTube-video’s kunnen dienen voor verdieping, terwijl Facebook vaak voor oppervlakkig vermaak is. Content is dus minstens zo belangrijk.
In de concentratiemodus komen
Concentreren kost energie: je moet immers allerlei prikkels uit je omgeving negeren. Daarnaast moet je ook je default-netwerk onderdrukken, dat actief is bij bijvoorbeeld dagdromen. Niet dat dagdromen overigens slecht voor je is, maar het is niet bevorderlijk voor je effectiviteit… Uitstelgedrag en je kamer of bureau gaan opruimen voordat je echt aan het werk gaat? Zit daar maar niet te veel over in, want veel mensen hebben dit als een soort ritueel nodig om in concentratiemodus te komen.
Enkele andere suggesties om in de goede flow te komen:
-
De technologie-pauze
Wanneer je je medewerkers of studenten toestaat om na een vaste periode van concentratie hun telefoon te checken, geeft het hen rust om zich volledig te concentreren. Ze weten dan immers dat ze de beloning van nieuwe informatie gaan krijgen op een moment zonder dat het ten koste gaat van hun werk of college!
-
De metafoor van het kaasplankje
Als je aan het presenteren bent, kun je het beste werken met wisselmomenten. Na korte theorie kun je bijvoorbeeld overgaan op interactie met je publiek, of een video laten zien om af te wisselen. De informatieoverdracht hierbij werkt zoals een kaasplankje: na vier gangen zit je eigenlijk al vol, maar door de afwisseling van de verschillende kaasjes raak je minder snel verzadigd en kun je nog wel even door!
-
De kracht van de natuur
Tja, dit klinkt behoorlijk cliché, maar het wordt in het boek sterk onderbouwd met de Attention Restoration Theory. Als je een wandeling maakt in een natuuromgeving, herstel je als het ware je aandacht. De natuur eist namelijk geen vrijwillige of onvrijwillige aandacht van je op, doordat er weinig afleidingen zijn zoals druk verkeer of reclames. Je hoeft niets ‘hard’ te negeren.
-
Training
Training van je concentratie kan wel, maar niet in de vorm zoals veel mensen denken. Al die apps hiervoor werken niet omdat ze je alleen trainen in één specifieke taak. Onderzoek toont aan dat meditatie wel kan werken! Door je langere tijd op één object te richten, leer je afleidende informatie te negeren. Je oefent hierbij dus het onderdrukken van je default-netwerk.
-
Bureaus omhoog takelen
Onderzoek toont aan dat veel werknemers de druk voelen om altijd online te zijn en snel te reageren. Bij bedrijven wordt er geëxperimenteerd met manieren om waardevolle aandacht te heroveren, want die druk vraagt veel aandacht en concentratie van de werknemers. Wellicht voelt dit nog wat radicaal, maar zet eens je mailserver uit na werktijd.
Iedereen heeft baat bij concentratie
Dankzij de duidelijke schrijfstijl en uitleg van wetenschappelijke onderzoeken is dit boek voor iedereen een absolute aanrader. Het schetst een duidelijk beeld van onze nieuwe omgeving vol prikkels en afleiding. Ons brein is als een spier die we moeten trainen om geconcentreerd te kunnen blijven. We moeten ons bewust zijn van het feit dat bepaalde technologische ontwikkelingen ervoor kunnen zorgen dat we niet alles uit ons potentieel kunnen halen. Gelukkig kunnen we kunnen ons hiertegen wapenen dankzij de wetenschap. We moeten ons blijven realiseren hoe waardevol concentratie is!
Over het boek
Titel: Concentratie
Auteur: Stefan van der Stigchel
Uitgever: Maven Publishing
Jaar: 2018
Nummer: 9789492493507
Mediatype: Boek, 208 bladzijdes
Prijs: € 20
Bestellen: via Managementboek (aff.)
Over de auteur
