Elizabeth Gilbert: meester in creativiteit

We kennen Elizabeth Gilbert als bestsellerauteur van ‘Eat, Pray, Love’. In mijn optiek een aardig boek, maar ik heb het niet zoals de meeste internationale lezers als verheven fenomeen ervaren. Haar laatste fictiewerk ‘The Signature Of All Things’ heb ik geeneens uitgelezen. Wanneer Gilbert mij heeft? Tijdens haar eerste en tweede TED Talk over creativiteit. Sindsdien is zij mijn artistiek docente. Haar nieuwste boek Big Magic lees ik in één ruk uit en in aanloop naar de boeklancering in Paradiso beluister ik de Big Lessons podcasts. Een impressie van de buitengewone bijeenkomst in Amsterdam en wat praktische adviezen om mee aan de slag te gaan.

Vol verbazing en bewondering kijk ik om me heen. Concerten van jouw en mijn favoriete artiesten krijgen de grote zaal in Paradiso tegenwoordig niet zo gevuld als schrijfster Elizabeth Gilbert. De spanning is bijna elektrisch. Ik tik zenuwachtig met mijn voet tegen de rand van het podium en kijk ver omhoog. Het geluid komt zelfs van het bovenste balkon vandaan. Sommige gasten kijken in afwachting naar beneden. Ik focus me weer op het podium en sluit mij zo goed mogelijk af voor mijn omgeving, want ik zal ieder woord, moment, beweging en idee als een spons absorberen. Dan verschijnt ze samen met dagvoorzitter Susan Smit in een zwartleren rok en laarzen ten tonele.

Elizabeth Gilbert begint met een inhoudelijke speech, om vervolgens door schrijfster Susan Smit geïnterviewd te worden en de vele vragen van haar achterban te beantwoorden. Zij krijgt de zaal regelmatig plat van het lachen en heeft lak aan alles, in de zin dat ze zegt waar het op staat. Regelmatig valt het woord f*ck. Dat kan allemaal als je zo’n hechte band hebt weten te scheppen met je lezers. Wel formuleert ze alles wat zij zegt uiterst precies. Geen ‘mutsengezwets’ zoals ik het noem. Het bewijs zit hem in de ongelooflijk diverse groep toeschouwers die aan haar lippen hangt.

Waar ben je momenteel het meest van in de ban?

Als Elizabeth Gilbert met mensen praat, vraagt ze niet naar wat zij voor werk doen, maar naar hetgeen waar zij momenteel het meest van in de ban zijn. Voor Gilbert is schrijven de meest interessante bezigheid die er is. Sterker nog, zij is ervan overtuigd dat het werk soelaas biedt, transformeert en ontwikkelt. Vanaf het begin wil zij in ‘Big Magic’ magie en gevoel de revue laten passeren. Het boek zou geen neurowetenschappelijke onderzoekskost worden.

We zijn hier niet alleen om te consumeren

Met het boek geeft zij toestemming aan wie dan ook om een creatief leven na te jagen. Sterker nog, we zijn hier niet alleen om te consumeren. Wij mogen een voetprint achterlaten. Schepping en expressie zijn ieders bestaansrecht. Toegegeven is er geen gebrek aan artistieke werken. Een creatief leven najagen, is dus een vorm van irrationeel gedrag en toch de mooiste manier van leven wat Gilbert betreft.

Het werk hoeft geeneens goed te zijn. Het gaat erom dat jij het maakt, dat er wat gebeurt tijdens het proces en je het afmaakt. Het beste houdt op als je klaar bent. Kortom, niet het eindproduct en hoe dat eventueel wordt ontvangen, is leidend. Vergeet succes en blijf scheppen.

Verschil werk en toewijding

Zoveel tijd vergt een creatief leven niet van je op een dag. Zorg ervoor dat de druk van de ketel wegvalt door een vaste baan te behouden. Er is een verschil tussen werk en toewijding. Bij werk ben je afhankelijk van anderen. Toewijding is van jou. Daar komt niemand aan. Houd de regie zolang mogelijk in handen en leer van wat je maakt. De creatie leidt jou en niet andersom.

Laat ideeën als voorstellen tot je spreken

Elizabeth Gilbert gelooft dat ideeën door de wereld gaan, op zoek naar de persoon die daarmee verder wil, gehoor geeft en daadwerkelijk een ‘contract afsluit’ om het tot stand te brengen. Mocht je veel ideeën hebben, wees dan alert en stel prioriteiten. Laat ideeën als voorstellen tot je spreken. Sommige zijn aan tijd gebonden. Andere zijn nog niet volledig gevormd. Jij bepaalt.

In gesprek met angst en nieuwsgierigheid

Eén van de meest besproken thema’s bij creativiteit is angst. Elizabeth Gilbert noemt zichzelf een angstig wezen. Zelfs nu zij zo ver in haar leven is gekomen, kent zij nog steeds vele vormen van angst. Ze geeft aan dat wij onze angst alles te danken hebben. Angst heeft ons ongetwijfeld in bescherming genomen op momenten dat het nodig is geweest. Daarom personifieert ze angst en nieuwsgierigheid. Met beide gaat zij in gesprek. Ze respecteert angst en begint in diens aanwezigheid te schrijven, maar laat angst geen beslissingen nemen. Angst is passagier in de auto, maar mag niet aan het stuur zitten, of ook maar bepalen welke zender op staat.

Aan het eind van je vermogen

Laat je leiden door nieuwsgierigheid. Vergeet de hele ‘volg je passie-‘preek. Als je 1 procent meer nieuwsgierigheid hebt dan angst, boek je al resultaat. Wees dankbaar als je inspiratie hebt en toon discipline wanneer inspiratie zich even niet laat zien. Vergeet daarbij iedere illusie van perfectie. Misschien krijg je wat je wenst en misschien ook niet. Prachtige aangelegenheden ontstaan wanneer je aan het eind van je vermogen bent beland, alles gedaan hebt wat in je macht ligt en jezelf overgeeft. Ik kan erover meepraten.

Levensles aan de jongere Elizabeth Gilbert

Als er één levensles is die Elizabeth Gilbert aan haar jongere zelf zou geven, is het wel om niet het leven van een ander te leven. Verdwijn niet in de droom van iemand anders en volg je eigen pad, zeker als vrouw. Nog altijd hebben vrouwen niet de memo ontvangen waarin staat dat hun leven van hen is. Ze vindt het jammer dat zij zoveel tijd aan mannen en onzinnige zaken heeft verspild, in plaats van te investeren in zichzelf. Gebruik je jeugd om jezelf te vormen en waar nodig te veranderen.

Laat je stramien even los

Via Frankwatching bespreken we online doorlopend – in de breedste zin van het woord. Gilbert’s boek valt prima op online toe te passen, maar ook op ondernemen, schilderen, doceren, leidinggeven enzovoorts. Laat eens even je stramien en expertise los. Bevrijd je heel eventjes van alle kennis en kunde. Wat gebeurt er dan?

Geen ‘fanmomentje’

Later heb ik de mogelijkheid om bij boekhandel Scheltema met Gilbert te kletsen en op de foto te gaan, maar ik ga niet. Wanneer ik dit vertel aan de mensen die dicht bij me staan, vragen ze mij of ik wel goed bij mijn hoofd ben. Waarom ik deze keuze gemaakt heb?

Elizabeth Gilbert is tijdens de bijeenkomst in Paradiso van artistiek docente naar meester gegaan. In het huidige tijdperk ken ik weinig mentoren en laat staan meesters. Met meester bedoel ik dat het menselijke wegvalt. Het gaat niet om de mens Elizabeth Gilbert, maar om wat zij over creativiteit vertelt. De manier waarop zij dat doet, is nooit eerder in de geschiedenis voorgekomen. Het is voor mij waarheid. Zij is ongelooflijk gezegend dat zij de essentie kan overbrengen. Daar kunnen geen online expertises, tools of (zelfgemaakte) professionals aan tippen.

De magie moet blijven

Waar we hier over spreken, is geen kunstje maar kunst. Wanneer je dan eindelijk iemand tegenkomt die tot meester dient, moet je die persoon èn jezelf, met grootse respect bejegenen. Daarom besluit ik mij niet aan het ‘fanmomentje’ te wagen, zodat de magie van iemand die van grote invloed is, gewaarborgd blijft.

Wel stuurt ze mij een paar dagen later nog een e-mail retour, gericht op wat persoonlijke worstelingen. Dit wil ik ervan delen:

At some point, you have to make a decision about whether you want your life to be interesting, or whether you want your life to be safe. […] If you want perfect safety, you may have to contain or oppress your creativity. If you want perfect creativity, you may have to abandon total safety. Or there may be an “in-between place” that works for you. […] One of the dangers of creativity is that you may feel vulnerable, sharing intimate parts of your life with the world.  Another danger is that people may judge you, or criticize you, or attack you, or (worst of all!) ignore you! (HA!) But here is what I learned a long time ago: I only have a limited amount of energy in this lifetime, and it is a terrible waste of that limited amount of energy for me to be trying to monitor what other people think of me. […] Your creativity is your treasure and your sacred responsibility.

Boeken komen en gaan, maar één boek houd ik voorgoed, zodat ik er nog lang – heel lang – naar zal kunnen grijpen.

Winactie

[update 11 december 2015] De winactie is afgelopen, we hebben de 3 winnaars van het boek Big Magic bekend gemaakt. – redactie