Game design: zo maak je chocola van complexe problemen

We leven in een genetwerkte samenleving. Dit biedt kansen voor betere dienstverlening en kansen voor kostenbesparing. Toch blijkt innoveren vaak lastig! Door de verwevenheid van allerlei economische, maatschappelijke, politieke en technologische ontwikkelingen creëert dit een omgeving van groeiende complexiteit.  In dit artikel de kracht van game design bij het oplossen van complexe problemen en een voorbeeld uit het zorglandschap.

Hoe maken we complexiteit hanteerbaar en kunnen we de zoektocht naar oplossingsrichtingen ondersteunen om innovaties te stimuleren? Misschien niet de meest voor de hand liggende richting, maar (video-)game designers kunnen ons hierover meer leren dan dat je zou verwachten.

Wicked problems

Het oplossen van één aspect heeft vaak tot gevolg dat er op andere plekken nieuwe – soms nog grotere – uitdagingen ontstaan. Dit komt door de complexe onderlinge afhankelijkheden en door de vele betrokken partijen met verschillende waardes en prioriteiten. Dit soort problemen worden vaak wicked problems genoemd. Wicked problems begrijp je pas als je een oplossing hebt gevonden, er is niet één oplossing, wel betere en slechtere. Wicked problems zijn daarnaast in essentie nieuw en uniek.

Wicked problems begrijp je pas als je een oplossing hebt gevonden, er is niet één oplossing, wel betere en slechtere.

Voorbeelden van dit soort problemen waar veel partijen met verschillende perspectieven bij betrokken zijn, kunnen worden gevonden op verschillende gebieden, waaronder klimaatverandering (hoe brengen we CO2-uitstoot terug bij een groeiende wereldbevolking?), gezondheidszorg (hoe kunnen de kosten van zorg worden beteugeld bij een steeds groter aanbod en vraag aan zorg?) en mobiliteit (op welke wijze kun je de leefbaarheid van steden vergroten bij steeds sterkere mobiliteitsvraag?).

De huidige aanpakken waarbij op traditionele wijze eerst het probleem wordt gedefinieerd, daarna geanalyseerd en opgelost en getest, zijn dan niet meer toereikend. Om dit soort problemen aan te pakken, is de grote uitdaging om grip te krijgen op de complexiteit.

Game design als uitgangspunt

In het domein van (computer-)spellen wordt complexiteit juist gekoesterd. Spelers en spelontwikkelaars weten dat complex gedrag kan ontstaan uit een simpele set van regels. Spelontwikkelaars hebben geleerd om deze complexiteit te gebruiken. De opkomst van videospellen laat zien dat dit gebied is uitgegroeid tot een geavanceerd veld.

De ‘Game Based Organization Design’-methode leert lessen uit dit veld en gebruikt de spelontwikkelingsprocessen in een niet-gaming context. Zo wordt het begrip vergroot van een organisatiesysteem voor alle betrokkenen en kunnen nieuwe ontwerpen en strategieën worden ontwikkeld en getest.

De kracht van game design

In games kost het weinig moeite om mensen zover te krijgen dat ze urenlang energiek bezig zijn (betrokkenheid). Zoals we leren uit MMOG – Massively Multiplayer Online Gaming – spellen, zoals World of Warcraft, zoeken mensen vanzelf de juiste expertises bij elkaar om de zwaarste tegenstand te kunnen overwinnen, want alleen is deze onmogelijk te verslaan (groepsvorming en samenwerking).

Er ontstaat vastberadendheid om door te gaan, zelfs als het een paar keer niet lukt het doel te bereiken, worden nieuwe strategiën gezocht om het probleem aan te pakken. Om uiteindelijk het gevoel van een epic win, een epische overwinning, te behalen. Dit zijn elementen die we goed kunnen gebruiken bij het oplossen van complexe problemen.

The magic circle

Door het spelen van een spel, begeeft een groep zich in een zogeheten magic circle, een omgeving van dromen en fantasie. Hierbinnen kunnen alle onzekerheden en angsten uit de realiteit worden losgelaten en kan er daardoor vrijuit gefantaseerd en geëxperimenteerd worden, zonder dat dit direct consequenties heeft in de echte wereld. Dit vergroot het potentiëel voor creativiteit.

Met de Game Based Organization Design-methode passen we dit proces van game design toe. Door alle betrokken partijen mee te nemen in de magic circle en samen na te denken over doelen, strategieën te formuleren en de gevolgen hiervan inzichtelijk te maken (zonder directe consequenties in de realiteit), kunnen verschillende opties worden verkend om uiteindelijk tot de meest optimale oplossing te komen. Opgedane inzichten en ontwikkelde strategieën in de magic circle, kunnen vervolgens helpen bij het oplossen van de uitdagingen uit de praktijk.

Het resultaat

Het resultaat? Een helder beeld van de verschillende rollen van de betrokkenen (de spelers), het doel (wanneer hebben we “gewonnen”?), de principes achter de interactie tussen de betrokkenen (de spelregels) en de gevolgen van de verschillende interventies (stappen, “kanskaarten”). Zaken die nog niet direct de blauwdruk van de oplossing vormen, dat kan ook niet bij dit type problemen, maar wel een wezenlijk deel van de randvoorwaarden en mogelijke oplossingsrichtingen vormen.

Een voorbeeld uit de praktijk: vernieuwing in de zorg

Door de groeiende zorgvraag en oplopende kosten, moet de zorg anders worden vormgegeven. Hierdoor zijn rollen veranderd en verantwoordelijkheden verschoven. Binnen het zorglandschap zijn veel partijen betrokken – o.a. zorgverzekeraar, burger, gemeente, werkgever, zorgaanbieder, zorgverlener en de sociale omgeving – die allemaal met elkaar verweven zijn en waar taken en verantwoordelijkheden niet altijd helder zijn.

Goede ideeën zijn er genoeg in de wereld van de gezondheidszorg. Vaak stranden deze initiatieven echter al voordat ze in de praktijk worden gebracht. Dit komt doordat kosten door andere partijen worden gedragen dan de partijen die profiteren en er te weinig wordt afgestemd tussen de betrokken partijen.

Vernieuwingen in de zorg kunnen echter alleen effectief worden ontwikkeld en uitgerold, wanneer alle betrokken partijen goed samenwerken en elkaars rol en perspectief in dit speelveld begrijpen.

Een zorgverzekeraar wilde hier een trekkende rol in spelen en besloot de Game Based Organization Design-methode te gebruiken als ontwikkelmethode om te komen tot nieuwe initiatieven op zorggebied.

Een spel als bijproduct

Er werd dus niet alleen een spel gespeeld, maar samen met alle betrokkenen werd het proces gevolgd dat spelontwikkelaars gebruiken om spellen te maken. Samen werd toegewerkt naar een spel dat een afspiegeling van het zorglandschap is. Door samen te bouwen aan het opzetten van een dergelijk systeem, kwamen de verschillende perspectieven en belangen van de betrokkenen boven tafel en ontstond er veel interactie. Hierdoor ontstond er meer onderling begrip dat nieuwe succesvolle samenwerking tot gevolg had. Het spel is een mooi bijproduct, dat nog steeds wordt ingezet.

Het Game Based Organization Design-traject bestond uit grofweg 4 stappen:

1. Vaststellen speelveld

Om het speelveld in kaart te brengen is er afbakening nodig. Dit dient zorgvuldig te gebeuren. Typisch worden hier experts uit het veld bij betrokken. Enerzijds om genoeg focus is voor de doeldreffendheid van het spel, anderzijds moet het speelveld wel open genoeg worden gedefinieerd zodat het spanningsveld gevangen wordt en er genoeg mogelijkheden voor creativiteit ontstaan.

2. Invullen speelveld

Wanneer het raamwerk van het speelveld staat, is het tijd om het speelveld in te vullen. Om alle perspectieven te vangen, worden alle partijen die onderdeel zijn van het speelveld uitgenodigd bij het in kaart brengen van de verschillende elementen van het speelveld. Om de creativiteit te stimuleren worden mini-games gespeeld om de verschillende informatie te verzamelen.

3. Prototyping

Met alle ingewonnen informatie wordt een spel gebouwd, dit zijn dus elementen die de betrokkenen zelf hebben aangedragen. Het spel wordt op die manier een afspiegeling van het werkelijke organisatiesysteem, waarbij het onderlinge krachtenveld, relaties en opstakels in kaart worden gebracht. Omdat het spel een instrument is voor ontwikkeling en om de spelers in de ontwerp modus te krijgen, is er gekozen om het spel vorm te geven in een paper prototype.

4. Playtesting & evaluatie

Het spelen van het spel is een goede manier om de werkelijkheid spelenderwijs te verkennen. Door het spel met alle betrokkenen te spelen ontstaat er inzicht in het complexe speelveld, onderling begrip voor elkaars perspectieven en standpunten en kan er toe worden gewerkt naar nieuwe samenwerkingsvormen om nieuwe oplossingen te ontwikkelen. Soms zijn er meerdere playtestingsessie nodig om het spel verder aan te scherpen om het juiste spelgedrag te laten ontstaan. De effecten van het spel zijn niet (helemaal) te voorspellen, dit is alleen mogelijk door het in de praktijk uit te testen.

Nadat het spel een aantal keren was aangepast, was men tevreden met de resultaten die het spel teweeg bracht en kon het spel breder worden ingezet als applied game in andere trajecten. De zorgverzekeraar speelt dit spel vandaag de dag met verschillende gemeentes, werkgevers, zorgaanbieders en verzekerden. Het doel: gezamenlijke bewustwording creëren van het belang om samen te werken bij innovatie in de zorg en als middel om de consequenties van initiatieven inzichtelijk te maken voor zichzelf en de andere partij(en).

En dan? Van game design naar applied games

Het resultaat van het spel dient als start van nieuwe samenwerking bij het genereren van oplossingen, initiatieven en strategieën. Met de ideeën die in de ‘magic circle’ zijn ontstaan, wordt door middel van een effectenarena de stap gemaakt naar de realiteit. Hiermee worden de relaties tussen probleemanalyse, interventie en effecten gezamenlijk uitgedacht: Welke activiteiten moeten er worden ondernomen om het initiatief te realiseren? Wat gaan we morgen doen? Welke effecten gaat deze interventie teweeg brengen? Wie investeert en wie plukt de vruchten?

Met de ideeën die in de ‘magic circle’ zijn ontstaan, wordt door middel van een effectenarena de stap gemaakt naar de realiteit.

De zorgverzekeraar heeft het spel ingezet om samen met een gemeente in gesprek te gaan over het uitwerken van interventies rondom preventie. Na het spelen van het spel werden ca. 20 stakeholders in staat gesteld in een aansluitende ‘speeddate sessie’ samen nieuwe ideeën te bedenken, die aansluiten bij de omgeving van de specifieke gemeente, om bij te dragen aan het collectieve doel: gezondheidsbevordering.

De effectenarena

Uiteindelijk werd de effectenarena ingezet om afspraken te maken met alle betrokkenen, en de stappen uit te werken om de interventie daadwerkelijk in de praktijk te brengen.

Het biedt daarmee de kans om de gedachtegang te delen en te toetsen: klopt de redenering? Zijn de verwachtingen reëel? Is er een meerwaarde voor de maatschappij? De effectenarena vormt zo een eerste stap op weg naar een kosten-baten analyse. Het dwingt concreet te maken welke toegevoegde waarde het initiatief heeft. Dat kan zowel in een private context als in een maatschappelijke context.

Iets schijnbaar eenvoudigs als een spel, kan dus prima helpen om meer structuur te brengen in complexe vraagstukken en de zoektocht naar oplossingsrichtingen te ondersteunen. We kunnen zo van complexe onderwerpen dus toch chocola maken. Daarbij is het niet alleen een gebleken effectieve methode, maar ook bijzonder leuk en maakt het veel energie vrij. Net als chocola.

Illustraties, met uitzondering van de twee schema’s, met dank aan Fotolia.