Imageboard 4chan: online anonimiteit essentieel voor creativiteit

Afgelopen vrijdag maakte 4chan via haar officiële Twitterkanaal met haar typische humor bekend dat het miljardste bericht op de website was gepubliceerd: “4chan passed 1 billion total posts yesterday. Unfortunately we don’t know what it was, but you can use your imagination…” Indrukwekkende cijfers voor een indrukwekkende site. Maar wie of wat is 4chan precies?In februari 2010 betrad een magere slungel de bühne van het internationale congres TED. Gekleed in een grijze hoodie stond hij ietwat zenuwachtig op het podium. Op het grote scherm achter de jongen werd een filmpje getoond met daarin de Amerikaanse komiek Tom Green. Op een haast manische manier vertelt Green hoe zijn live radioshows voortdurend verstoord werden door zogenaamde ‘prank calls’. Deze “grappige” gesprekken werden gemaakt door de anonieme bezoekers van de roemruchte website 4chan. Een tijd lang stond Green deze grappenmakers te woord, maar op het laatst kon hij hier niet meer tegen deze ‘trolls’ op. ‘s Nachts werd hij soms gillend wakker: “4chan!”. Het uiteindelijke resultaat was dat Green stopte met zijn radio-uitzendingen.

4chan: anoniem, geen geheugen, geen regels

De grote man achter de website 4chan is Christopher Poole. De meeste mensen kennen hem echter als ‘moot’. Het is dezelfde jongeman die op het podium staat. De website 4chan werd door Poole op 1 oktober 2003 opgericht. Destijds was hij 15 jaar oud en vanuit zijn slaapkamer, met behulp van de creditcard van zijn moeder, kon hij zich wat serverruimte permitteren.

De site  is gebouwd naar het voorbeeld van het Japanse internetforum Futaba Channel. Het is een imageboard waarop gebruikers plaatjes kunnen posten, al dan niet vergezeld van een tekst. Andere gebruikers kunnen hier op reageren. Door het grote aantal gebruikers is de verversingsgraad enorm hoog. Threads zakken snel naar de onderkant van de pagina en verdwijnen vervolgens voorgoed. De website 4chan bewaart namelijk niets. Het is anoniem en heeft geen geheugen.

De site is het meest bekend om haar random subforum, genaamd /b/. Meer dan een derde van de dagelijkse bezoekers wendt zich naar dit board. De bezoekers van dit board noemen zichzelf /b/tards. Alles, maar dan ook alles mag hier op gepost worden, met als enige uitzondering kinderporno. /b/ kent slechts enkele regels, waarvan de eerste twee regels rechtstreeks afkomsting zijn uit Chuck Palahniuk’s boek “Fight Club”:

Rule 1: You do not talk about /b/.
Rule 2: You DO NOT talk about /b/.

Aan deze regel kan nog één belangrijke regel worden toegevoegd: “Rule 34: If it exists, there is porn of it. No exceptions.” Niet verwonderlijk ook dat sommigen de site typeren als “The Asshole of the Internet”. Het subforum /b/ vormt de hartslag van de website. Het is de plek waar dagelijks vele memes onstaan. Enkele van deze memes hebben ook het grote publiek bereikt.

Geboorte van de ‘lolcats’

Zo zijn bijvoorbeeld de ‘lolcats’ hier verzonnen. De allereerste lolcats zijn te traceren tot 1870, maar ze verkregen pas echt grote aandacht dankzij het internet. In 2005 besloten de gebruikers van 4chan dat het voortaan alleen op zaterdag was toegestaan om foto’s van katten op het forum te publiceren. Deze dag werd gedoopt tot Caturday. Eric Nakagawa schreef vervolgens internethistorie door op 11 januari 2007 een foto van een glimlachende Brits korthaar, beter bekend als de ‘Happycat’, van de website Something Awful af te plukken en op 4chan te publiceren met de volgende tekst: “I can has cheezburger”. Het succes van deze foto deed Nakagawa besluiten om een complete website aan deze Lolcats te wijden. Een nieuw bloggers-imperium genaamd icanhascheezburger.com was geboren. Later verkochten Nakagawa en zijn vriendin het blog voor 2 miljoen Amerikaanse dollars aan een groep investeerders.

De ‘Rickroll meme’

Ook de ‘Rickroll meme’ is afkomstig van deze site. Op 4chan was het al een tijdje gebruik dat de /b/tards elkaar onderling voor de gek hielden door te verwijzen naar een bepaalde link. Wanneer op de bewuste link geklikt werd, dan werd de gebruiker niet naar de verwachte eindbestemming geleid, maar naar een plaatje van een eend op wielen. De gebruiker was dan ‘ge-duckrolled‘. In 2007 ontstond er op het videogameboard een variant op deze duckroll. Destijds was de allereerste trailer van het spel Grand Theft Auto IV online gepubliceerd. Teveel mensen wilden de trailer tegelijkertijd bekijken, waardoor de server waarop de trailer gehost werd, kraakte onder het bezoekersgeweld.

Gelukkig was één van de ‘anons’ zo vriendelijk om een mirror voor de trailer op te zetten. Mensen die echter klikten op de link eindigden  op de YouTube clip ‘Never Gonna Give You Up’ van zanger Rick Astley. In 2008 bereikte deze viral het grote publiek. Uiteindelijk zouden meer dan 20 miljoen mensen ‘ge-rickrolled‘ worden. Dankzij dit fenomeen werd de carrière van Rick Astley weer nieuw leven ingeblazen. Het leidde er zelfs toe dat Rick Astley in 2008 een MTV Europe Music Award kreeg in de categorie ‘Best Act Ever’.

Marblecake

Aan het eind van 2009 zorgden de anons van 4chan er zelfs voor dat moot verkozen werd tot Time’s Most Influential Person of the World. De makers van de verkiezing hadden moot in de top 100 gezet. Ze hadden echter totaal geen rekening gehouden met de anonieme krachten achter 4chan. Niet alleen werd het algoritme gekraakt waarmee moot op de eerste plek terecht kwam, maar de complete verkiezing werd gegamed. Bij de finale uitslag bleek namelijk dat de eerste letter van de voornamen van de eerste eenentwintig personen op de uiteindelijke lijst de woorden ‘mARBLE CAKE ALSO THE GAME’ vormden!

De zinsnede is een inside joke. Naast een referentie naar een seksuele activiteit, is Marblecake ook één van de namen van de IRC kanalen die door de 4chan netizens werd ingezet om ten strijde te trekken tegen de Scientology Church (hierover later meer). Een artikel dat na de verkiezing volgde, prees Time Christoper Pool als de “Master of Memes” en omschreef 4chan als: “the wellspring from which a lot of Internet culture, and hence popular culture, bubbles.”

Collectiviteit vs. individualisme

Nicolas Bourriaud, de voormalige curator en oprichter van het Parijse kunstinstituut Palais de Tokyo, publiceert in 1997 een opsomming getiteld: ‘Esthétique Relationelle’. Hierin beschrijft hij hoe de kunst in een versnelling is geraakt dankzij het informatietijdperk. Vanaf 1990 ziet hij een verandering in de kunstwereld die hij als rationeel bestempeld. Kunst die zich concentreert op ontmoetingen, relaties en menselijke interacties. Daarbij staat collectiviteit, met ‘Togetherness’, tegenover het individualisme, de ‘Do It Yourself-mentaliteit’.

In zijn boek ‘Cognitive Surplus: How Technology Makes Consumers into Collaborators’ legt auteur Clay Shirky uit waarom de lolcats van 4chan zinvol zijn:

“But here’s the thing. The stupidest possible creative act is still a creative act. Someone who has done something like this, however mediocre and throwaway, has tried something, has put something forward in public. And once the’ve done it, they can do it again. And they could work on getting it better.”

De /b/tards zijn de belichaming van de nieuwe kunststroming die Bourriaud in 1997 voor ogen had.

De soep van de menselijke cultuur

In 1976 publiceerde de evolutionair bioloog Richard Dawkins zijn boek ‘The Selfish Gene’. In het laatste hoofdstuk vraagt Dawkins zich af of er naast de genen ook nog andere evolutiemechanismen bestaan. Zijn er andere replikatoren die in staat zijn om zichzelf te variëren, te selecteren en te overerven? Volgens Dawkins is dit het geval. Naast de oersoep van genen, bestaat er nog een soep, die zo voor de hand ligt, dat we deze tot nu toe over het hoofd hebben gezien, namelijk de soep van de menselijke cultuur. Dawkins stelt voor om “het idee van een eenheid van culturele overdracht” een “meme” te noemen. “Net zoals genen zich verspreiden in de genenpoel door te springen van lichaam naar lichaam via sperma of eieren, zo planten memen zichzelf voort in de memepoel door te springen van het ene brein naar het andere brein via een proces dat, in de breedste zin van het woord, imitatie kan worden genoemd.” (Lees ook: De mens is een ideeënmachine).

Aan het einde van het Time-artikel ‘The Master of Memes‘ wordt 4chan nog eens als volgt omschreven:

“Coarse as it is, 4chan has no rival as a hothouse for memes; they’re bred and refined, and then they can escape and run amuck through the culture at large. For better or for worse, this is what the counterculture looks like today: raw, sarcastic, bare of any social or political agenda but frequently funny as hell.”

Identity is prismatic

Op maandag 17 oktober 2011 deed Poole zijn TED-speech nog eens over op de Web 2.0 Summit in San Francisco. Hij had hier opvallend harde woorden over Google en Facebook: “We all have multiple identities. And that is not something that is abnormal. It is just a part of being human. Identity is prismatic. There are many lenses through which people view you. We are all multifaceted people. Google and Facebook would have you believe that you are a mirror. There is one reflection that you have. […] But in fact we are more like diamonds. You can look at people from any angle and you can see something totally different and yet they are still the same.”

Volgens Poole zijn we nu op een tweesprong terecht gekomen, waarbij we een keuze moeten maken over hoe we willen omgaan met onze online identiteit. Kiezen we voor het pad dat Facebook en Google voor ons hebben uitgestippeld, of kiezen we voor het pad van 4chan, van anonimiteit, het pad waarop nog niets vaststaat, een pad waar chaos overheerst?

“What’s really at stake now is the ability to be creative and expressive on the internet. And I especially worry about young people. Part of growing up is finding out who you are, what you are passionate about, what you are interested in, being an idiot. Making mistakes.”

Geen anonimiteit: de doodsteek voor creativiteit

De presentatie die Poole geeft, gaat over identiteit, over anonimiteit. En over creativiteit en expressiviteit op het internet. Over mens zijn. Als anonimiteit op het web niet meer bestaat, dan betekent dit volgens Poole de doodsteek voor creativiteit. En 4chan is voor moot de belichaming van creativiteit. Al de memes die in het leven geblazen worden op zijn imageboard zijn uitingen van gezamenlijk ontwikkelde kunst en dragen bij aan de ontwikkeling van de hedendaagse (digitale) (counter)cultuur. En deze cultuur wordt – zo laten de statistieken zien – door velen op het web omarmd. Een cultuur om te koesteren.