Cocreatie in het onderwijs: van hype naar realiteit

Met de komst van nieuwe sociale media zijn individuen voor het eerst in staat om op grote schaal gezamenlijk educatieve informatie te produceren en te delen. Voorbeelden als Lektion, Wikiwijs (winnaar eParticipatie Award 2010) en KlasCement spreken tot de verbeelding. De discussie rond (online) cocreatie in het onderwijs heeft zich dan ook voor een belangrijk deel gericht op de ontwikkeling van digitale leermaterialen en de rol die een veelheid aan actoren (o.a. lerenden, docenten, experts, bedrijven) daarin kunnen spelen. Cocreatie beperkt zich niet alleen tot digitaal leermateriaal, maar kan ook een rol spelen in andere onderdelen van het onderwijs.

Waarom cocreatie in het onderwijs?

Het onderwijs is bij uitstek een sector waarbinnen altijd al grote inbreng is geweest van de verschillende actoren. Bij nieuwe ontwikkelingen in ICT, in het bijzonder binnen het onderwijs, worden vaak mooie vergezichten geschetst. We moeten echter oppassen cocreatie niet te zien als wondermiddel voor alle problemen binnen het onderwijs. Niettemin kan cocreatie wel helpen bij het aanpakken van een aantal grote problemen waar het onderwijs momenteel mee kampt:

• De eisen vanuit de samenleving voor vaardigheden en specialistische kennis worden steeds hoger. Mensen moeten niet alleen kennis opdoen, maar ook tot kennis kunnen komen, sociale vaardigheden bezitten en om kunnen gaan met interculturele verschillen.
• Tegelijkertijd zien we dat Nederland in de internationale PISA scores van de OESO langzaam zakt op de ranglijsten van landen met het beste onderwijs. Het huidige kabinet heeft de ambitie Nederland in de top 5 te krijgen en zal meer aandacht geven aan basale vakken als taal en wiskunde.
• Er is een dreigend lerarentekort en een grotere druk op werknemers. De productiviteit zal omhoog moeten en er is daarom baat bij efficiëntie.
• Lesgevenden beschikken over onvoldoende kennis over het didactisch verantwoord inzetten van ICT-voorzieningen.
• Vanuit de Europese Unie zijn er streefgetallen opgesteld voor 2020: minimaal 40% van de bevolking moet hoger onderwijs hebben genoten, en minder dan 10% van de kinderen mag school voortijdig verlaten.
• Te weinig aandacht voor de uiteinden van de onderwijssector: toptalent en de moeilijker lerende kinderen.

Zoals gezegd zal cocreatie niet alle bovengenoemde uitdagingen kunnen oplossen, maar kan het wel een belangrijke bijdrage leveren. Zo is het, door het betrekken van externe gebruikers in het primaire proces en slim gebruik te maken van de digitale studie- en werkomgeving, mogelijk de werkdruk onder docenten enigszins te verminderen. Goede ICT-dienstverlening voor de ondersteunende onderwijsprocessen is hierbij een belangrijke randvoorwaarde.

Binnen welke aspecten van onderwijs kan cocreatie een rol spelen?

In onderstaand model worden de verschillende onderdelen waar cocreatie een rol kan spelen uiteengezet.

Voorbeeld: cocreatie docentfuncties

In het kader van de vergrijzing hebben we alle handen nodig die we in het onderwijs kunnen krijgen. De aankomende jaren zullen grote aantallen docenten met pensioen gaan en ontstaat er een lerarentekort. Cocreatie kan hier een rol spelen, doordat externe actoren kunnen worden betrokken in het onderwijs, al dan niet met behulp van ICT. Bijvoorbeeld, een expert binnen het bedrijfsleven kan een aantal uur per week een specialistisch vak doceren en sociale leernetwerken met weblectures kunnen leerlingen ondersteunen in hun onderwijsproces. Er kunnen bijvoorbeeld sociale leernetwerken worden opgezet voor bepaalde nicheonderwerpen waarin leerlingen vanuit verschillende locaties kunnen participeren naast vrijwilligers en docenten.

Eind 2004 begon de Amerikaan Salman Khan met lesgeven aan zijn nichtje dat hulp nodig had bij haar algebra. Khan, die zelf een aantal prestigieuze diploma’s op zak heeft, besloot zijn videolessen op YouTube aan te bieden toen ook zijn neefjes belangstelling toonden.

Op YouTube werden deze lessen al snel door een groot publiek ontdekt. Inmiddels staan er op zijn ‘Khan Academy’ meer dan 1800 video’s online en zijn er ook lessen over onderwerpen als biologie en scheikunde te vinden. Gezien het daverende succes wordt momenteel een groot gedeelte van de video’s nu door andere gebruikers vertaald. Door individuen als Khan te betrekken bij het onderwijsproces zal de docent meer tijd over hebben voor het onderwijsinhoudelijke gebruik van de beschikbare leermiddelen.

Barrières voor cocreatie in het onderwijs

De snelle veranderingen die zich dankzij de komst van de informatiesamenleving aandienen, worden niet met dezelfde snelheid door het onderwijs omarmd. Uit onderzoek van TNO blijkt dat er binnen het onderwijs een aantal barrières zijn, die zorgen dat het concept hiervan niet breder en gestructureerd wordt toegepast binnen het onderwijs. Grotendeels zijn deze barrières ook van toepassing op de adoptie van eLearning en ICT in het onderwijs in het algemeen:

• Veel onderwijsinstellingen ontberen voldoende visie over ondersteunende processen en de rol die ICT hierin speelt. Ook wanneer er wel zorgvuldig een strategisch plan is opgesteld, ontbreekt het soms aan het uitdragen ervan. Een gedragen visie is instrumenteel in het creëren van een open en ondernemende cultuur.
• De initiatieven die we nu zien, zijn met name vanuit een grassroots aanpak gestart. Dit wordt echter gedaan door docenten die in hun vrije tijd ook bezig zijn met nieuwe technologie. Het merendeel van de lesgevenden heeft geen tijd over om zich te verdiepen in de verschillende mogelijkheden die het internet biedt.
• Een didactisch verantwoorde inzet van deze middelen is vaak onderbelicht gebleven in de lerarenopleiding, waardoor het belang niet door iedereen gezien wordt. De attitude die docenten hierop nahouden, zorgt samen met het missen van een centrale voorziening voor het raadplegen van best practices dat digitale functionaliteiten niet volledig benut worden.

Indien deze weerstand door de juiste actoren wordt aangesproken zal de volwassenheid van cocreatie in de onderwijssector langzamerhand toenemen. Er is geen radicale hervorming benodigd, in plaats hiervan kijken we naar nieuwe samenwerkingsvormen om samen tot een slimme en efficiënte organisatie van het onderwijs te komen.

Van hype naar realiteit

Hoewel cocreatie niet alle uitdagingen binnen het onderwijs kan oplossen, kan het wel een zeer waardevolle bijdrage leveren. Hiervoor is het belangrijk om eerst duidelijk te krijgen welke waarde cocreatie levert aan de gebruikers van het onderwijs: docenten en leerlingen. Alleen wanneer het (eind)gebruikersperspectief wordt gekozen door alle partijen uit de keten, wordt cocreatie ook grootschalig ingezet en zal het van hype, realiteit worden. Daarbij is het ook belangrijk om te kijken naar de belangen van de verschillende actoren en vooral naar hoe deze samen kunnen worden gebracht.

Uit onze cocreatie roadmap blijkt dat cocreatie de meeste opbrengsten genereert voor instellingen met een hoge mate van volwassenheid. Op dit moment zijn er echter nog erg weinig instellingen in het primair, secundair en tertiair onderwijs die in deze fase zitten. Social media en cocreatie zullen de komende jaren alleen maar in belang toenemen. Actoren binnen het onderwijs kunnen er voor kiezen om sceptisch af te wachten of om juist de kansen die het biedt te omarmen. Barrières voor de adoptie van cocreatieconcepten zullen inzichtelijk en hanteerbaar gemaakt moeten worden om te groeien naar de fase van volwassenheid. Goede voorbeelden en experimenten waarin de opbrengsten van cocreatie inzichtelijk worden gemaakt, zijn hiervoor van groot belang. Onderwijs is van cruciaal belang voor onze samenleving, en door middel van cocreatie kan het onderwijs ook profiteren van de energie en mogelijkheden die de samenleving op haar beurt aan het onderwijs kan bieden.

Naast dit artikel is er ook een whitepaper beschikbaar waarin uitgebreider uiteengezet wordt hoe verschillende vormen van cocreatie kunnen worden ingezet binnen verschillende onderdelen van het onderwijs.