Webrichtlijnen onder tijdsdruk, het kan dus wel!

AllesToegankelijk.nl voldoet sinds 2 weken aan de Webrichtlijnen. Dit op zich is nog geen primeur: er zijn immers al (of eigenlijk: nog maar) tien andere. Wel noemenswaardig is het tijdsbestek waarin de website van concept tot lancering tot 100% Webrichtlijnen is gebracht.

Een krappe planning is vaak het excuus om op kwaliteitsaspecten als gebruikersvriendelijkheid, toegankelijkheid en duurzaamheid te beknibbelen. Bij het AllesToegankelijk-project is het gelukt om onder grote tijdsdruk deze bouwkwaliteit te bereiken. Reden genoeg om even terug te blikken en wat tips te delen.

Het project AllesToegankelijk

“Binnen vijf jaar is toegankelijkheid als thema net zo gewoon als duurzaamheid. Wij streven ernaar dat goederen en diensten (alles wat je kunt kopen, huren, lenen) toegankelijk zijn voor iedereen. Op voet van gelijkwaardigheid, ongeacht iemands beperking. Zodat ieder mens zo zelfstandig mogelijk kan leven.” Dit is de visie van AllesToegankelijk. Het project wordt ondersteund door de Ministeries van VWS en EZ, Vilans, VNO-NCW, MKB Nederland, Horeca Nederland, CG-Raad, Thuiswinkel Organisatie, NOC*NSF, Drempelvrij.nl, Viziris en meer organisaties.

Het informatiepunt AllesToegankelijk.nl heeft als doel te bereiken dat iedereen inclusief denken en doen (toegankelijkheid voor iedereen, vanaf het begin) daadwerkelijk kan toepassen, ook ondernemers. Dat iedereen kan weten hoe, wat, waarmee, waar en wie daarbij kan helpen of doen. Op het informatiepunt kun je hiertoe wetten, richtlijnen, tips, checklists, voorbeelden, vragen en aanbod van goederen en diensten vinden. Meer informatie over AllesToegankelijk.

De website kwam in korte tijd tot stand. De lanceerdatum was 3 december 2009, en die moest hoe dan ook gehaald worden. Ook toen we op 8 oktober terug naar de tekentafel moesten om het concept aan te scherpen. Na goedkeuring van het functioneel en grafisch ontwerp waren er nog 4 bouw-weken en 1 testweek tot aan het uur U.

Op 3 december lanceerde staatssecretaris Jet Bussemaker de website. De website was gelukkig al volledig werkend, goed gevuld én toegankelijk; het groene Drempelvrij-logo mocht erop. Maar we waren nog niet klaar. De kwalitatieve eindstreep – de Webrichtlijnen – werd 3 weken later bereikt. En als kers op de taart werd het nieuwe waarmerk van de Webrichtlijnen (het groene logo met 3 sterren) als eerste geplaatst op AllesToegankelijk.nl.

Succesfactoren en tips

Zoals gezegd wil ik graag onze ervaringen en tips delen met betrekking tot het toewerken naar Webrichtlijnen onder grote tijdsdruk. We hadden zelf nog niet eerder een site zo snel en soepel naar dit bouwkwaliteitsniveau – of zelfs maar naar het (instap) Drempelvrij-niveau – gebracht als AllesToegankelijk.nl. Terugkijkend kwamen wij op de volgende succesfactoren:

• Know-how en commitment vanaf stap 1
• Iedere beslissing ‘inclusief’ en multi-disciplinair
• Redactieteam en -omgeving vroeg klaar
• Tussentijdse toetsingen
• Paraat staan tijdens toetsing

Know-how en commitment vanaf stap 1

Toegankelijkheid en bouwkwaliteit zijn niet een sausje wat je achteraf over het project kunt gieten. Hier gaat het vaak mis. Misschien omdat testen ook meestal pas aan het einde van het project gebeurt. “Dan testen we wel op Webrichtlijnen en fixen we de issues.” Niet dus. De lange issue-lijst bevat punten die de kern van de architectuur raken. Te veel werk, te veel geld, dan maar genoegen nemen met wat er nu staat.

Voldoen aan de 125 Webrichtlijnen begint al op dag 1. Ieder teamlid moet gecommitteerd en voorbereid zijn: weten welke richtlijnen voor zijn rol relevant zijn, inzien waarom ze belangrijk zijn, en in staat zijn om ze toe te passen.

Tips

• Stel een projectteam samen met mensen die kwaliteit willen leveren, en dus niet op de automatische piloot de snelste weg kiezen.
• Zet in het team minimaal één Webrichtlijnen-kampioen, die ook buiten zijn eigen verantwoordelijkheid kan meedenken. Een bekwame front-end developer (html/css/javascript) is het halve werk.
• Zorg dat ieder teamlid, iedere rol, voorbereid is op het werken volgens de Webrichtlijnen:
  • Geef een presentatie over het waarom en de meerwaarde van de Webrichtlijnen. (Huur desnoods een Webrichtlijnen-specialist in)
  • Creëer per vakdiscipline een lijst met de relevante Webrichtlijnen, liefst met toelichting en verwijzingen naar voorbeelden en tools. Bij Tam Tam hebben we dit in een wiki gedaan.
  • Neem desnoods per persoon de richtlijnen en de aandachtspunten één voor één door.
• Denk vooraf na over de technologie en het content-management-systeem (CMS). Volgt het de webstandaarden? Ondersteunt het vriendelijke URL’s? Biedt de tekst-editor de functionaliteiten om de contentgerelateerde Webrichtlijnen te kunnen volgen?
• Ga je niet zelf bouwen? Kies een toegankelijke bouwer. Neem geen genoegen met een toezegging. Vraag naar referenties, maak duidelijke afspraken. Op Webrichtlijnen.nl staan enkele tips voor het goed aanbesteden van een Webrichtlijnen-project.

Iedere beslissing ‘inclusief’ en multi-disciplinair

‘Inclusief’ ontwerpen en bouwen, zeker in projecten met krappe planning, vergt nauwe samenwerking tussen de verschillende disciplines. Alle toegankelijkheids-issues die je in de ontwerpfase al tackelt, kosten je veel minder tijd dan in de bouw-, test- en live-fase.

Tips

• Denk bij alle aspecten van ontwerp en bouw ‘inclusief’.
  • Ontwerpers beginnen vaak met het mooiste plaatje. Dat is volkomen logisch en prima. Maar vraag jezelf als ontwerper regelmatig af: “Is dit zo toegankelijk voor iedereen?” Zo niet, in welke vorm dan wel? Wat ziet iemand die geen Flash gebruikt? Hoe werkt dit het beste op een mobiele telefoon? Je hoeft geen creatieve, interactieve interfaces overboord te gooien, maar denk wel na over een alternatieve, toegankelijke interface. Dit heet graceful degradation.
  • Bouwers kunnen het beste beginnen met het ontwikkelen van de meest elementaire functionaliteit die zo min mogelijk technologieafhankelijk is (dus zonder bv. JavaScript en Flash). Leg daarna pas de rijke interactie als chroomlaag (of lagen) over die basis heen. Dit heet progressive enhancement of gelaagd bouwen.
  • Gebruik je third party componenten? Kies dan alleen componenten die gelaagd, volgens webstandaarden, apparaatonafhankelijk – oftewel toegankelijk – gebouwd zijn. Dat scheelt je achteraf een hoop gedoe.
• Bespreek alle ontwerp- en bouwkeuzes met het team. Laat ontwerpen eerst intern beoordelen op toegankelijkheid, bouwbaarheid e.d. voordat je het presenteert aan de klant. Mogelijk vergroot je hiermee de toegankelijkheid of verklein je de bouwtijd met slechts kleine aanpassingen.
• Als je twijfelt of er zelf niet uitkomt, bedenk de oplossing dan als multidisciplinair team.

Redactieteam en -omgeving vroeg klaar

Content creëren en invoeren wordt vaak als sluitpost van een project gezien. In veel gevallen is webredactie een extra taak voor (bv. communicatie- of marketing) medewerkers, die het invoeren van content zien als het opmaken van een tekst voor print en zich dus niet beseffen welke impact hun werk heeft op toegankelijkheid.

Tips

• Zorg dat de beheeromgeving vroeg beschikbaar is, zodat de webredactie ruim op tijd kan beginnen aan het invoeren van content. En beschikbaar betekent ook: gecontroleerd of alle benodigde functionaliteiten aanwezig zijn om content toegankelijk en semantisch te kunnen opmaken.
• Verzorg vroeg in het project een Webrichtlijnen-training voor alle beoogde webredacteuren, waarin per redactionele richtlijn wordt uitgelegd waarom die (qua toegankelijkheid) zo belangrijk is en hoe je in het CMS die richtlijn kunt uitvoeren. Het doel van deze training is drieledig:
  1. Het projectteam kan ervoor zorgen dat de site bij lancering aan de Webrichtlijnen voldoet. De webredactie moet ervoor zorgen dat de site eraan blijft voldoen.
  2. Mensen zijn eerder geneigd richtlijnen te volgen als ze er het belang van inzien en onderschrijven.
  3. Alleen richtlijnen geven zonder te laten zien hoe je ze toepast, heeft niet veel zin. Geef de handleiding.

Geef duidelijk aan hoe je een richtlijn toepast in het CMS
(slide uit Webrichtlijnen redactietraining)

Tussentijdse toetsingen

Vóór live-gang hebben we 3 toegankelijkheids-toetsingen laten uitvoeren:

1. Logo, huisstijl en grafisch ontwerp;
2. Eerste set html-templates;
3. Hele website vlak voor oplevering.

Hierdoor konden we tijdens het project de kwaliteit goed in de gaten houden. Voor de derde toetsing was WCAG prioriteit 1 (oftewel niveau Drempelvrij) de minimale norm om mee live te gaan. In de weken na lancering hebben de toegewerkt naar de norm Webrichtlijnen.

Een lezer van mijn vorige blogpost merkte terecht op dat toetsingen best prijzig kunnen zijn voor organisaties die geen groot websitebudget hebben. Wat kun je dan doen?

• Laat een aantal pagina’s van je website gratis en automatisch toetsen op Webrichtlijnen.nl. Hiermee toets je weliswaar op – slechts – 47 van de 125 Webrichtlijnen, maar het geeft een hele indicatie voor de bouwkwaliteit.
• Vraag aan een andere frontend-developer eens goed naar de code te kijken: een ‘peer review’.
• Test zelf de toegankelijkheid, ook al heb je geen html-kennis. Probeer met je toetsenbord de site te bedienen. Zet afbeeldingen, stylesheets en JavaScript uit; komt alle informatie nog goed over?

Paraat staan tijdens toetsing

Iedere keer als de een toetsing plaatsvond, stonden zowel de klant als het projectteam bij Tam Tam paraat, zodat kleine issues direct gefixt konden worden. Vooral bij de toetsing vlak voor lancering en bij die van afgelopen woensdag heeft dit ervoor gezorgd dat we binnen enkele uren al een hertest konden laten doen en dus op dezelfde dag de norm alsnog haalden.

Conclusie

Een strakke planning hoeft geen excuus te zijn om af te dingen op bouwkwaliteit en toegankelijkheid. Door commitment en know-how in het team, ‘inclusief’ denken en doen, nauwe samenwerking tussen disciplines, tijdige aandacht voor content en tussentijds toetsen kun je in korte tijd een robuuste en goed toegankelijke website lanceren.