Hoe maak je een beleidsaanpak voor Open Source?

Waarom zou je als overheidsorganisatie Open Source gebruiken? En als je besluit het te willen, hoe pak je dat dan aan? Wilma Willems, projectmanager van Nederland Open in Verbinding (NOiV), gaf afgelopen donderdag de deelnemers aan het congres “Beter Samenwerken door Open Source en Open Standaarden” meer inzicht in waarom en hoe ze een beleidsaanpak voor Open Source Software kunnen ontwikkelen.

Naar eigen zeggen minder flitsend dan de plenaire sessie ervoor, maar wel boordevol informatie voor de goedgevulde zaal. Bij het faciliteren van overheden bij een beleidsaanpak voor Open Source, is NOiV begonnen met de Rijksoverheid. Eerst waren er vooral nog heel veel vraagstukken rondom Open Source. Inmiddels zijn er ook al heel wat antwoorden, wat zorgt voor versnelling.

De doelstellingen van NoIV zijn het vergroten van interoperabiliteit, het verminderen van de afhankelijkheid van leveranciers en het bevorderen van een gelijk speelveld op de softwaremarkt en het bevorderen van innovatie. Daarbij is Open Source software uiteraard erg belangrijk. Volgens het Actieplan NOiV moet iedere overheidsorganisatie eind 2009 een implementatiestrategie Open Source Software hebben. Op de vraag van Willems wie er al een implementatiestrategie heeft, klinkt er geen volmondig ja. Voorzichtig klinkt het: “We zijn ermee bezig”.

Open Source, wat is het eigenlijk?

Eerst gaat Willems in op de vraag wat Open Source software nu eigenlijk is. Open Source laat zich in vier kenmerken vatten:

• ontwikkeld in samenwerking
• vrij beschikbaar of tegen nominale kosten
• broncode kan worden ingezien en gewijzigd
• gewijzigde broncode is ook vrij beschikbaar

Waarom zou je Open Source gebruiken?

Open Source software die voor handen is in de markt is prima inzetbaar en goed af te wegen tegen gesloten systemen, volgens Willems. Support is wel belangrijk! Support-partijen hebben vaak ook goed zicht op de community, die zich bezighoudt met het verder ontwikkelen van de software. Open Source is in gebruik ook niet heel anders dan je gewend bent met gesloten software. Open Source gedraagt zich vaak als maatwerk. Open source componententoepassen kan ook, bovenop maatwerk. Hier liggen verschillende kansen en mogelijkheden.

De redenen om Open Source te gebruiken voor een overheidsorganisatie zijn de afgelopen tijd door NOiV geïnventariseerd. Sommige worden direct herkend, andere niet. De belangrijkste op een rij:

• Geen licentiekosten. Maar bedenk: wel kosten voor support en installatie. Open Source is niet altijd goedkoper dan gesloten software. Met bespaarde kosten op licentie kan bijvoorbeeld wel de implementatie worden bekostigd.
• Een keer betalen voor software en daarna  hergebruik. Dat is een belangrijk punt. Stel wat er ontwikkeld is weer beschikbaar en zorg ervoor dat er niet steeds in verschillende opdrachten voor verschillende partijen hetzelfde ontwikkeld wordt.
• Tegengaan van monopolies
• Goed opdrachtgeverschap. Het maakt goed oriënteren op de markt mogelijk en belangrijk. Dus niet kiezen voor het bekende, maar goed bekijken wat er al is.
• Veiligheid. De meningen daarover zijn verdeeld. Maar in toenemende mate valt de keuze voor Open Ssource. Ook door bedrijven die met beveiliging bezig zijn, zoals het Nationaal Forensisch Instituut en het Ministerie van Defensie voor communicatie. Hoewel er ook zorgen zijn, kan je ervan uitgaan dat als er iets aan de hand is, het ook snel wordt opgelost, aldus Willems.
• Stimulans lokale economie en innovatie. Dit hangt wel af van in welke omgeving men werkt.
• Interessanter werken voor professionals. Geldt alleen voor specifieke groep.
• Principiële redenen. Het past in deze tijd;  je wilt ook eten waarvan je weet hoe het gemaakt is.
• Laagdrempelige overheid. Zonder kosten met overheid communiceren.
• Van blauwdrukdenken naar co-creatie. Een kwestie van samen, snel en dat past in deze tijd.

Open Source is de norm

Open standaarden zijn de norm; je gebruikt het of je hebt iets uit te leggen. Ook heeft Open Source software bij gelijke geschiktheid de voorkeur. “Daar kan je alle kanten mee op”, geeft Willems aan. Dus daarom komt ze er uitgebreid op terug. Gelijke geschiktheid, dat komt niet voor!, is de conclusie na enkele NOiV-bijeenkomsten. Als je ‘open’ belangrijk vindt, ken je daar meer punten aan toe dan wanneer je het niet belangrijk vindt. In wensen en eisen bepaal je dus al of je Open Source beter vindt. Een vraag uit de zaal: is het dan niet emotionele keuze? Willems antwoordt met: “Dat kan, maar je kan het objectiveerbaar maken door een paar zaken” en geeft bijvoorbeeld de volgende punten, die allemaal wensen of eisen met (min of meer) objectieve redenen kunnen zijn:

• Leveranciersonafhankelijkheid
• Database onafhankelijkheid
• Platform onafhankelijkheid
• Veel partijen voor onderhoud
• Onafhankelijke gebruikersgroepen
• Ruime licentievoorwaarden

Belemmeringen in aanbestedingen

In aanbestedingen staan vaak belemmeringen  voor Open Source. Door bijvoorbeeld deze punten op te nemen, kan er nooit een Open Source oplossing uitkomen: Heeft u voor meer dan € 500.000,- licenties verkocht? Hoeveel licenties heeft u het afgelopen jaar verkocht? Is uw software al ergens grootschalig geïmplementeerd? En zo staan er in traditionele aanbestedingen meer van dit soort belemmeringen. Die zouden moeten worden aangepast wil Open Source een kans krijgen. En verder: als het je ambitie is om meer open te worden, haal dan gemengde kennis in huis, niet alleen Microsoft-specialisten.

Standaardisatie staat ook onder de belemmerende factoren (architectuurprincipes). Dat is een lastige, geeft Willems toe. Standaardisatie is belangrijk, maar overstappen op bijvoorbeeld Linux kan misschien stuiten op het probleem dat sommige programma’s nog niet werken en dan kom je in een hybride situatie. Je moet goed bekijken hoe je daarmee wilt omgaan.

Vragen en hoe te beginnen?

En zo zijn er meer vragen die het starten met Open Source oproepen. Wat kan en wil ik ermee? Toch is het het waard om erover na te denken en met anderen, Open Source-gebruikers, van gedachten te wisselen. NOiV helpt overheidsinstanties ook bij het vinden van antwoorden op vragen en oplossingen voor problemen.

Willems presenteerde de inhoudsopgave van een Open Source Implementatiestrategie; een handige leidraad voor overheidsorganisaties die met Open Source aan de slag willen. Ambitie is daarin een belangrijk punt, net als het besluitvorming en verankering. De inhoudsopgave  is terug te vinden in de presentatie en op de website van NOiV.

Veel gebruikte toepassingen in het overheidsdomein zijn binnenkort op de site van NOiV te vinden, met aangegeven wie er gebruik van maakt, inclusief per ministerie een contactpersoon die ermee bezig is.

Het congres “Beter Samenwerken door Open Source en Open Standaarden” is mogelijk gemaakt door het Ministerie van Economische Zaken, Nederland Open in Verbinding en MediaPlaza.