De auto is een datalek

Column – Onze auto heeft de laatste jaren grote veranderingen ondergaan. Door de verregaande digitalisering van functionaliteiten is de auto een computer op wielen geworden. En dat slaat een gat in onze privacy. Die digitalisering genereert data over wat we allemaal met onze auto doen. En die data lekken weg naar commerciële partijen die wel weten wat ze daar allemaal mee kunnen doen. Tegelijk krijgt de overheid nieuwe mogelijkheden aangereikt, bijvoorbeeld voor handhaving. Maar gaan ze die ook gebruiken?

De auto van de toekomst

Niet alleen het uiterlijk of de brandstof van toekomstige auto’s veranderen, er komen ook nieuwe merken die de traditionele producenten aanvallen. Kunnen nieuwe spelers nog een kans maken in een industrie die al jaren aan het consolideren en fuseren is? Wellicht wel, als ze iets wezenlijk anders te bieden hebben.

Tesla heeft bewezen dat het kan, als je maar met een revolutionair en eigentijds concept komt. Helemaal elektrisch in hun geval. De geruchten worden steeds sterker dat ook Apple in die markt gaat stappen met iets als een iCar. Inmiddels is het duidelijk dat Lightyear – jawel, een echt Nederlandse auto op basis van onder andere zonnepanelen – binnen een jaar met de productie gaat starten. En wat kunnen we nog verwachten van nieuwkomers uit China? Vergeet niet dat Google een besturingssysteem heeft ontwikkeld voor auto’s. Maar vooral de komst van Apple maakt expliciet duidelijk dat een auto een buitengewoon aantrekkelijke bron van data is. Want laten we niet vergeten dat een bedrijf als Apple zich heeft getransformeerd tot een datacompany.

De accu van de toekomst

Voor de opkomende nieuwe concepten zal gelden dat de auto van de toekomst niet alleen op bijvoorbeeld elektriciteit of waterstof zal rijden. Het zal ook veel meer gebruikmaken van modulariteit en interne standaards, zoals ik uit eigen ervaring ook heb zien gebeuren in de pc-industrie. Zo kunnen accu’s uitwisselbaar worden tussen merken en modellen. Zo kan de ontwikkeling daarvan door onafhankelijke specialisten gedaan worden en niet meer door iedere autofabrikant zelf. Zullen ze ook gebruikmaken van hetzelfde besturingssysteem, zoals bijvoorbeeld van een aanbieder als Google, met een uniforme user interface voor makkelijk en veilig gebruik?

Veel componenten worden aangestuurd door elektronica onder regie van zo’n besturingssysteem. Die aansturing gebruikt data die in de auto worden gegenereerd en die helpen om het optimale uit de auto te halen. In een gemiddelde auto zitten nu al zo’n 150(!) microprocessoren. Het is dus niet zo gek dat de auto-industrie kampt met een tekort aan chips. Die zitten overal: in radars, sensoren, besturing, communicatie, snelheid, aansturen van de motor, de dashcam, het energieverbruik, de verlichting, de radio, de navigatie, enzovoort. Een automonteur is inmiddels geen sleutelaar meer, maar een ICT-expert.

Je mag verwachten dat er ook opties komen voor passagiers. Zoals extra beeldschermen met eigen online verbindingen voor bijvoorbeeld tv, video’s of games. Of het tonen van smartphone-apps op die grotere beeldschermen. Al die extra functionaliteiten bieden leuke mogelijkheden tijdens het rijden, maar leiden ook af. Het bedienen van al die mogelijkheden trekt heel veel aandacht van de bestuurder naar het beeldscherm. Ik vraag me af wat dit voor veilig rijden zal betekenen.

Maar bovenal genereren al die faciliteiten data, en die blijven niet in de auto!

De relatie tussen auto en smartphone, en eventueel je laptop, gaan nu ook een rol spelen bij de keuze voor een auto.

Hoe kies je een auto?

Ik verwacht dat het onderscheidend vermogen van een auto door nieuwe factoren beïnvloed zal worden. De fysieke en uiterlijke kenmerken van de auto blijven belangrijk en ook zullen kopers kijken naar het brandstoftype en het verbruik. Wat er verder onder de motorkap zit, is voor de meeste rijders minder relevant. Maar met de nieuwe generatie auto’s zal de geboden digitale functionaliteit een steeds dominantere rol spelen.

Je auto kiezen op basis van een besturingssysteem

Welk besturingssysteem wordt er gebruikt en is dat compatibel met de smartphone die je hebt? Kun je thuis op de smartphone al zaken voorbereiden om later in de auto te gebruiken, zoals een route of een playlist voor muziek? Kun je van afstand met de smartphone functies controleren van je auto, zoals hoeveel kilometer je straks nog kunt rijden? Ontvang je signalen op je smartphone als onbevoegden iets met je auto uithalen?

De relatie tussen auto en smartphone, en eventueel je laptop, gaan nu ook een rol spelen bij de keuze voor een auto. Je kunt verwachten dat de iCar van Apple je nog verder in het net van Apple vangt. En je zult voor alle toepassingen en onderdelen van Apple afhankelijk zijn. Is dat prettig, of wil je meer keuzevrijheid? Welke fabrikanten gebruiken welke besturingssystemen en welke user interface? Het kan zomaar gebeuren dat autofabrikanten, zoals ze al jaren gewend zijn, alles zelf bouwen en met eigen oplossingen komen. Werken die dan samen met jouw andere apparaten? Voor welke systemen zijn welke apps beschikbaar?

De nieuwste, vooral elektrische, modellen zijn die weg al ingeslagen. Dat het vooral om elektrische auto’s gaat is geen toeval. Maar de digitalisering in de auto is al verder dan veel mensen denken. Die digitalisering biedt niet alleen veel nieuwe functies, maar opent nieuwe mogelijkheden. Ook voor datacompanies, waarvan de consequenties nog maar nauwelijks tot de autobezitters zijn doorgedrongen.

Een weelde aan data

Door de digitalisering van de auto komt een gigantische hoeveelheid data beschikbaar. Daarbij gaat het niet alleen om de functionaliteiten van de auto. Er komen ook veel data beschikbaar over het gebruik van en activiteiten in de auto. De data die door al die functies gegenereerd worden, worden online doorgestuurd naar verschillende partijen. Voor een deel zijn dat de fabrikanten en/of autogarages, maar er gaan ook data naar instanties die gaan over mobiliteitsbeheer (denk aan Rijkswaterstaat) en naar datacompanies zoals Google, Apple of Facebook.

Dit gegeven maakt duidelijk waarom datacompanies als Apple of Google zoveel interesse hebben in de automarkt. Het gaat Apple niet alleen om de verkoop van die apparaten, net zo min als bij de productie van smartphones. Steeds meer gaat het om het verzamelen van data. De gegevens die zij uit het gebruik van de auto kunnen halen, zijn goud waard en vergaren ze ‘gratis’. Op basis van die data kunnen ze aanbiedingen zowel tijdens als na het rijden selectief aan bestuurders tonen.

Hebben autobezitters dat datalek wel in de gaten? Vinden zij dat normaal? Of krijgen ze toch wat kriebels bij de gevolgen die deze datastroom kan hebben voor hun privacy?

Wat er met die data gaat gebeuren

De data worden gekoppeld aan de eigenaar van de auto en kunnen gecombineerd worden met andere van hem bekende gegevens. Voor een deel zijn die data belangrijk voor het optimaal presteren van de auto en voor het juiste onderhoud. Er kan tijdig een signaal uitgaan dat je iets moet doen, zoals het aanvullen van de brandstof, voor een controle naar de garage gaan, of een onderdeel laten vervangen. Ook kun je gewezen worden op je rijgedrag als je niet helemaal de regels volgt. De snelheid is te hoog, de afstand tot andere weggebruikers is kritisch, je slingert te veel, je knippert met je ogen of lijkt weg te dommelen, signalen bij veilig parkeren, achteruitrijden ondersteunen, enzovoort.

Je krijgt hulp

Veel data helpen de bestuurder tijdens het rijden met het volgen van routes. Je kunt naar muziek luisteren. Of opnames maken via de dashcams, wat handig kan zijn bij ongelukken of om het weggedrag van anderen vast te leggen. Je kunt de temperatuur instellen, evenals de cruisesnelheid. Je kunt van alles vastleggen en op de computer nog eens terugkijken, uit nieuwsgierigheid, als hobby of om van te leren. Mogelijk ook om misstanden te melden.

Allemaal handige en soms noodzakelijke acties. Maar er gebeurt meer.

Je kunt gevolgd worden

Er kan gevolgd worden waar je rijdt, hoe hard je rijdt, waar je parkeert, waar je inhaalt, of je door rood rijdt, matrixborden negeert en ga maar door. Die data geven een beeld van het rijgedrag. Deze gegevens zijn interessant voor handhavers van verkeersveiligheid. In principe is het mogelijk om met die data achteraf aan bestuurders een bekeuring uit te delen. Of dat gebeurt, is nog een tweede, maar het kán!

Instanties die zorgen voor het onderhoud van wegen, kunnen veel informatie halen uit ontvangen data. Dat betreft files, gaten in wegen, slijtage van het wegdek, gevaarlijke kruisingen, spullen die op de weg liggen, en ga maar door. Die data kunnen helpen om het wegennet effectiever te onderhouden. Dat is interessant voor instanties als Rijkswaterstaat, de ANWB of Veilig Verkeer Nederland.

Maar bovenal moeten we eraan denken dat al die data ook nog ergens anders terecht kunnen komen, namelijk bij datacompanies. Zij zijn niet alleen geïnteresseerd in je rijgedrag, maar vooral in zaken als waar je bent geweest, hoe lang, hoe vaak je ergens heen gaat, wat je onderweg doet, waar je tankt, welke garages je bezoekt, eigenlijk alles wat je met de auto doet. En als je al die tijd je smartphone ook nog bij je hebt, dan is het mogelijk die data daaruit te combineren met die uit de auto zelf. Je kunt dan verder gevolgd worden als je de auto hebt geparkeerd en bij mensen op bezoek gaat of winkels bezoekt. Big Brother is following you!

Soms is het handig als bepaalde informatie naar je toekomt op basis van waar je bent of heen gaat, maar het kan ook irritant zijn. Terwijl je onderweg bent kan er op het beeldscherm van je auto informatie verschijnen die je iets vertelt over wat je op die plek of dat moment kunt doen. Dat kan zakelijke, maar ook toeristische informatie zijn. Je kunt automatisch via de navigatie naar bepaalde plekken geleid worden. Bijvoorbeeld een restaurant, maar ook een plekje waar je kunt parkeren. De mogelijkheden zijn schier oneindig. Het is alleen goed om te weten dat die data vanuit je auto naar allerhande partijen gaan, die jou daarmee direct, en in de auto, kunnen bereiken met allerhande diensten.

Wat doet dat met onze privacy?

Dat de auto een computer op wielen wordt, er heel veel data gegenereerd worden en computers ook gehackt kunnen worden, roept de vraag op hoe onze privacy nog beschermd wordt. Kunnen kwaadwillenden ons rijgedrag beïnvloeden of de auto manipuleren? Kunnen zij data ophalen en daar ongewenste dingen mee doen? En hoe zit dat straks met Chinese auto’s. Lekken onze gegevens dan direct naar China?

De vraag blijft door mijn hoofd spelen of vroeg of laat de overheid het toch niet aantrekkelijk gaat vinden om ons rijgedrag op basis van al die data te volgen. Het uitdelen van bekeuringen op afstand is heel goed mogelijk. Het kan ons rijgedrag veiliger maken, verhoogt de pakkans en maakt de kosten van handhaving een stuk lager. Erg verleidelijk dus!

Is de overheid voorbereid op de stroom aan mobiliteitsdata? Zijn er al regels voor wat partijen met al die data mogen doen en hoe de gebruikers inzage kunnen krijgen in de verzamelde data? Proberen om deze datastroom tegen te houden is niet zinvol, die aanpak is achterhaald. Alleen wordt de macht van de techbedrijven alleen maar groter als we hen niet tijdig regels hiervoor opleggen.

En heeft de overheid zelf al een idee wat zij met de mogelijkheden, zoals voor handhaving, wil gaan doen? Hoe gaat zij regelen dat mobiliteit en privacy geen vijanden van elkaar gaan worden?

Het wordt een balanceer-act om goed om te gaan met de privacy en een effectieve handhaving. Hoe dan ook, er moet een vingertje in dat datalek!