Het averechtse effect van een compliment

Gezien worden is goud, straffen en belonen zijn als een rugzak vol stenen. Hoewel er al veel bekend is over het destructieve effect van belonen, wordt het toch nog vaak toegepast. Vaak met het argument dat een compliment geven werkt, en soms zelfs vanuit de gedachte dat complimenteren noodzakelijk is. Deze keer schrijf ik een artikel over het gevaar van complimenten en het goud van gezien worden. Want echt, er is een vorm die veel mooier is dan complimenteren!

Wat is een compliment?

Op Wikipedia las ik het volgende:

Een compliment is een lovende of vleiende uitdrukking. Iemand kan iemand anders een compliment geven – verbaal of non-verbaal – als uiting van waardering voor een geleverde prestatie. Een complimentje kan functioneren als een positieve bekrachtiging en dient dan als prikkel om het bedoelde gedrag te herhalen. Een compliment kan ook averechts werken, bijvoorbeeld wanneer men iemand een compliment geeft voor een taak die hij of zij zelf als gemakkelijk of vanzelfsprekend ervaart. – Wikipedia

Een voorbeeld van een verbaal compliment is “goed zo!” zeggen als iemand een taak tot een goed einde heeft gebracht. Applaus of een duim opsteken zijn voorbeelden van non-verbalen complimenten. Hier vind ik van alles van. Maar dat gaat je wel duidelijk worden in het vervolg van deze blog.

Gedrag is slechts een uiting

Misschien wel het belangrijkste om te weten en beseffen: gedrag is slechts een uiting van een vervulde of onvervulde behoefte. Gedrag zegt iets over wat van binnen gebeurt of gebeurd is.

Het handelen naar vervulde behoeften wordt in het boek Geweldloze communicatie (affiliate) een strategie genoemd. Iedereen heeft z’n eigen strategieën om met vervulde of onvervulde behoeften om te gaan.

Eigen keuzes

Neem bijvoorbeeld iemand die behoefte heeft aan eigen keuzes maken. Sommige mensen dansen als die behoefte vervuld is, anderen hebben geen behoefte om dit uitbundig te tonen. Dat zegt helemaal niets over het feit dat beide personen waarschijnlijk opgelucht en dankbaar zijn!

Als de behoefte niet vervuld wordt, zal de ene persoon gaan schelden en de ander zie je opeens niet meer. Die eerste persoon vind je waarschijnlijk lastiger dan de tweede, maar van binnen gebeuren bij beide personen hetzelfde proces. Grote kans dat ze verlies voelen en op zoek zijn naar een andere manier om hun behoefte vervuld te krijgen.

Wikipedia zei in de omschrijving al dat een compliment vaak gebruikt wordt als prikkel om ‘het bedoelde gedrag te herhalen’. Wil je echt herhaling van het gedrag, kijk dan eerst naar de behoefte daaronder. Daarna weet je ook of ‘herhaling van het gedrag’ goed is voor die ander of eigenlijk alleen voor jou.

Wat is de behoefte?

Wil je echt contact met iemand? Of zou je liever in contact willen komen met het gedrag van die ander? Of wil je dat iemand door jouw interventie verder komt?

Kijk eens naar de behoefte en niet naar het gedrag. Voordat je het gedrag afkeurt kun je eerst zoeken naar welke behoeftes er zijn. Ja, sommige strategieën zijn destructief of echt niet handig. Dan nog is de sleutel: wil je dat het gedrag er niet meer is, laat dan juist het gedrag los en focus op de behoefte.

Het werkt toch?

‘Het werkt toch’ wordt vaak gebruikt als argument om toch beloning toe te passen en complimenten uit te delen. En ja, het lijkt soms ook te werken. Toch zijn er nog een paar punten waar je aan moet denken.

• Niet alles wat werkt is ook goed.

Neem als voorbeeld dat je honger hebt. Dan kun je snoep gaan eten en zal je honger weggaan. Het snoepje is slecht voor je, daar zijn we het vast over eens. Daarnaast maak je daarmee je lijf nog afhankelijker van suiker en zal de drang naar suiker zeker niet minder worden. Zo ben je verder van huis. De oplossing: eet iets gezonds. Daar heb je in het moment profijt van (geen honger meer) maar ook op langere termijn (vitaler leven).

• Staar je niet blind op de korte termijn.

Complimenten zijn vaak gericht op de korte termijn. Iets wat nu fijn is. Maar wat doet een compliment op lange termijn? Helpt het die ander om echt zichzelf te zijn, zich veilig te voelen? Of helpt het jullie op lange termijn om prettiger samen te werken?

• Verdiep je in de gevaren van complimenten.

Dit is een belangrijke vraag: wat doet jouw compliment op een diepere laag met de ander? Als je gaat googelen op de gevaren van complimenten dan kom je veel artikelen tegen. Bijvoorbeeld dat complimenten leiden tot afname van innerlijke motivatie. Maar ook dat mensen steeds meer verslaafd kunnen raken aan complimenten en daardoor keuzes maken die de kans op het krijgen van een compliment verhoogd.

• Wat voor jou werkt, hoeft voor de ander niet te werken.

Wellicht heb je de indruk dat complimenten voor jou erg goed werken. Het helpt jou om te groeien en lichter te leven. Dat betekent nog niet dat dit voor een ander ook zo werkt. Misschien lijkt het soms op korte termijn wel te werken voor de ander, maar heb je enig idee wat het op een diepere laag uitwerkt? Wat zullen de effecten op lange termijn daarvan zijn?

Wil je meer lezen over de destructieve werking van complimenten? Dan raad ik je aan de boeken van Alfie Kohn te gaan lezen. Vooral het boek Onvoorwaardelijk ouderschap (affiliate) vertelt je over de gevaren van straffen én belonen.

Het gaat over jou

Wat jij zo geweldig vindt aan de ander, gaat over jou. Wat jou zo raakt als je de ander iets ziet doen, gaat ook over jou.

Het gedrag van de ander kan wel een aanleiding zijn van jouw gevoel, maar het is nooit de oorzaak. De oorzaak, waarom het jou zoveel doet, gaat over jouw behoeften. Het ervaren van blijdschap en dankbaarheid, bijvoorbeeld, gaat over het ervaren van je eigen vervulde behoeften.

Wil je dat gedrag zich zal herhalen? Geloof je echt dat dit het beste is voor die ander? Ook dan gaat het nog steeds alleen over jou, wat jíj belangrijk vindt.

Niemand heeft een compliment nodig

Wat we nodig hebben is dat we gezien worden, dat we helemaal onszelf mogen zijn, ook bij de dingen die we moeilijk vinden. Dat de ander gelooft dat onze destructieve strategieën (gedrag) voortkomen uit een hart wat echt wel het goede wil doen voor zichzelf en de ander. Dat onze onmacht ondersteund wordt ‘in plaats van’ afgestraft. Maar ook dat onze behoeften gezien worden en niet het gedrag wat de ander vooral bevalt.

Waarom gezien worden goud is

Overleven en bij de groep horen zijn de twee grootste basisbehoeften van ieder mens. Ik leg je nog even uit hoe dat precies zit.

Overleven, veiligheid

We zijn voortdurend op zoek naar veiligheid voor onszelf. De een doet dat door te vechten, de ander door voortdurend te polsen wat de ander van hem vindt. Weer een ander doet dit door alle knopen door te hakken, of de missie van het bedrijf vast te stellen, etcetera. Ook een dominante leidinggevende doet waarschijnlijk zo dominant vanuit de behoefte aan veiligheid.

Bij de groep horen, belonging

Samen zijn we sterker dan alleen. Daarom willen we graag bij een groep horen. De groep geeft ons veiligheid. We willen ook winnaars zijn, ons hedendaagse ‘survival of the fittest‘ is zorgen dat je bij de winnaar hoort.

Het grootste geschenk wat je iemand kunt geven is geloven in de ander. Laat je niet afleiden door gedrag, maar zoek de ander op in zijn behoeften. Je kunt zo een combinatie maken tussen veiligheid en beloning.

Oké, hoe doe je dat dan concreet?

Ik geef je twee mogelijkheden. Je kunt per situatie kiezen wat het beste past.

1. Wees dankbaar: deel wat jou blij maakt in het contact, wat het met jou deed, welke behoefte van jou vervuld werd.

2. Observeer en stel een vraag: doet iemand iets waar jij blij van wordt of wat je lovenswaardig gedrag vindt? Vraag dan eerst hoe de situatie voor die ander is.

Een paar voorbeelden

Om een concreet beeld te hebben, geef ik een paar voorbeelden.

Iemand heeft een heerlijke lunch bereid. Je hebt ervan genoten! Een compliment zou dan zijn: “Dat heb je goed gedaan zeg.” Jezelf delen zou bijvoorbeeld zijn: “Bedankt voor de lunch. Ik heb er erg van genoten. De kaas was heerlijk en de combinatie met die soep vond ik formidabel! Voor mij was deze lunch echt genieten.” Zie je het verschil tussen ‘focus op gedrag’ en ‘delen wat het met je deed’?

Op de stoel staan

Ik kan me nog herinneren dat een kind me vertelde dat hij in de klas op de stoel mocht staan. Mijn eerste neiging was om een potje blij en trots ook op mijn stoel te staan. Totdat ik me realiseerde dat ik niet wist hoe het voor hem was. Daarop vroeg ik “hoe was dat voor je?”

Het was voor mij een lichte schok én mooi leermoment om het kind vervolgens te horen vertellen dat hij het eigenlijk niet leuk vond en zich heel ongemakkelijk voelde. Huh? Ja, ik had dus op gedrag beoordeeld, maar wist niet dat er onder het oppervlak iets heel anders gebeurde.

Verbinding maken

Een medewerker voert zijn taken uit op een manier die volgens jou precies goed is. Je kunt dan een complimentje geven, maar je kunt ook dankbaar zijn of een vraag stellen. Dan heb je veel meer impact en contact.

Bijvoorbeeld: “Ik word er heel blij van hoe je dit gedaan hebt, want het is precies hoe ik het wilde. Dankjewel!” Misschien is het in dit geval nog mooier om eerst te vragen “hoe was het voor jou om dit op deze manier te doen?”. Als je dat gehoord hebt, kun je vervolgens delen dat je er dankbaar voor bent.

Zo maak je verbinding met de behoeften van de ander (‘hoe was het voor jou?’) én met die van jezelf (‘ik ben dankbaar, want … ‘). Je laat de ander merken dat het niet gaat om gedrag, maar om dankbaarheid en contact. Gedrag is slechts een uiting. Zo’n houding en zulke reacties voeden de innerlijke motivatie én de verbinding. En dat is uiteindelijk wat we willen!

Een uitnodiging

Ik wil je uitnodigen om vandaag minimaal drie mensen te laten weten wat jou dankbaar maakt voor het contact met hen. Wat jou inspireert, geruststelt of gewoon een goed gevoel geeft. Oordeel niet over het gedrag van de ander, deel alleen over wat er gebeurde en wat dit met jou deed. Ben je onzeker over het effect? Vraag dan ook hoe het voor de ander is om jou zo te horen.

Op de dag dat ik dit artikel schreef heb ik mijn ‘talk gewalked’ door een aantal mensen zo’n bericht te sturen. Weer was ik verwonderd over de grote kracht ervan. Het gaat niet meer over gedrag of over wenselijkheid, maar over verbinding, zien en gezien worden, echt je eigen ik mogen zijn. Dat blijkt keer op keer goud!